 ');)
Φ. Κόντογλου, Νίκος Βέλμος, 1923.
Βέλμος Νίκος, 1890-1930
Ο Νίκος Βέλμος (ψευδώνυμο του Νίκου Βογιατζάκη) γεννήθηκε το 1890 στη συνοικία Πλάκα της Αθήνας από φτωχούς γονείς και πέθανε το 1930 από τροφική δηλητηρίαση.
Σχεδόν ασπούδαχτος και αυτοδίδακτος είχε μια φυσική αίσθηση του κάλλους και ασχολήθηκε μ' επιτυχία με πολλά είδη τέχνης όπως, βασικά, το θέατρο -σαν ηθοποιός και διασκευαστής έργων- την πεζογραφία και τη ζωγραφική. Επίσης ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία.
Το 1927 ίδρυσε το "Άσυλο Τέχνης" που μαζί με την έκδοση του περιοδικού του "Φραγγέλιο", πρόσφερε πολλά στην πνευματική ζωή της Αθήνας της εποχής του. Γιατί στο "Άσυλο Τέχνης" σύντομα συγκεντρώθηκαν πολλές από τις πιο αξιόλογες καλλιτεχνικές δυνάμεις της περιόδου 1920-1930, όπως ο Στρατής Δούκας, ο Φώτης Κόντογλου, ο Σπύρος Παπαλουκάς, ο Δημ. Πικιώνης κ.ά., που με τις ενδιαφέρουσες συζητήσεις τους πάνω σε λογοτεχνικά, εικαστικά, θεατρικά και κοινωνικά θέματα, τις εκθέσεις -έργων δικών τους ή άλλων- και τα κείμενα τους στο "Φραγγέλιο" άνοιξαν καινούργιους δρόμους προετοιμάζοντας τη γόνιμη δεκαετία 1920-1930.
Το λογοτεχνικό έργο του Βέλμου περιλαμβάνει τα βιβλία: "Ο ερωτόπαθος τραγουδιστής" (1910), "Σεβντάς"(1931), "Ο πιστός της απελπισίας" (1915), το "Κοινωνικό βιβλίο" (1921), "Δύο αγάπες" (1923-1939) και τα κείμενα του που δημοσιεύθυηκαν στο "Φραγγέλιο" και στα "Φύλλα Τέχνης" και που αρκετά από αυτά εκδόθηκαν ύστερα από το θάνατο του από τους συγγενείς ή φίλους του, όπως "Παλιά Αθήνα" και "Ποιήματα του Δ. Παπαρηγόπουλου, μεταφρασμένα στη δημοτική γλώσσα" (1955).
Σαν πεζογράφος ο Νίκος Βέλμος ανήκει, μαζί με τον Φώτη Κόντογλου και το Στρατή Λουκά, στην ομάδα των λαϊκιστών που προσπάθησαν στη δεκαετία του '20 να απαλλάξουν την πεζογραφία μας από τα λόγια στοιχεία και να την οδηγήσουν με την ουσιαστικότητα αλλά και τη μαστοριά της γραφής τους στην απλότητα.
Στις 25 Δεκεμβρίου του 1926, σε κτήριο επί της οδού Ναυάρχου Νικοδήμου που έφερε τον αριθμό 21, εκδόθηκε το πρώτο φύλλο του πιο πρωτοποριακού περιοδικού ποικίλης ύλης της εποχής. Ο τίτλος του ήταν Φραγκέλιο και αποσκοπούσε όχι στο να βγάλει κέρδη ο εκδότης παρά μόνο στο να χτυπηθεί το κατεστημένο και να αφυπνιστούν οι αναγνώστες. Έτσι στο στόχαστρό του βρέθηκαν οι πολιτικοί, οι εφημερίδες, ο ανώτερος κλήρος, οι δημοσιογράφοι, αρκετοί πανεπιστημιακοί, οι ακαδημαϊκοί ζωγράφοι και οι λογοτέχνες που έπαιρναν κρατικές επιχορηγήσεις.
Αρχικός στόχος του Βέλμου ήταν η δημιουργία ενός χώρου, όπου θα μπορούσαν να εκθέσουν τα έργα τους οι καλλιτέχνες οι οποίοι δεν είχαν τα χρήματα να νοικιάσουν μια αίθουσα. Με τις εκθέσεις που γίνονταν στο Άσυλον Τέχνης, ήθελε να ταράξει τα νερά στους καλλιτεχνικούς κύκλους και να αναδείξει νέα πρόσωπα και πράγματα. Ο χώρος της οδού Νικοδήμου λειτούργησε κυρίως ως πνευματικό κέντρο. Εκεί γίνονταν συζητήσεις για τα εικαστικά, θεατρικά και λογοτεχνικά θέματα. Ουσιαστικά στο Άσυλον Τέχνης προετοιμάστηκε το έδαφος για την Γενιά του '30. Η αγάπη για την Αθήνα του παρελθόντος και η αναζήτηση της σύνδεσης της νεοελληνικής τέχνης με το παρελθόν της αποτελούν τις πρώτες βάσεις για την επιμονή στην ελληνικότητα που αναζητούσε η επόμενη γενιά. Στα τεύχη του περιοδικού Φραγκέλιο ανακοινώνονταν οι εκθέσεις που επρόκειτο να γίνουν στη γκαλερί καθώς και οι κριτικές των επισκεπτών για τα έργα. Στο χώρο του Ασύλου Τέχνης έκαναν τις πρώτες τους εκθέσεις πολλοί καλλιτέχνες. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και ο Γιάννης Τσαρούχης ο οποίος εξέθεσε έργα του το 1928 σε ηλικία 18 ετών. Μάλιστα η γκαλερί έγινε αφορμή για να γνωριστεί ο Τσαρούχης με έναν άλλο επίσης νεαρό τότε ζωγράφο, τον Διαμαντή Διαμαντόπουλο που εξέθετε και αυτός για πρώτη φορά τα έργα του εκεί.
Ο Βέλμος υπήρξε ο διευθυντής της γκαλερί μέχρι το θάνατό του το 1930. Έπειτα διευθυντής ανέλαβε ο Στρατής Δούκας -στενός φίλος του Βέλμου- ο οποίος παρέμεινε μέχρι το 1937. Το 1938 τη διεύθυνση ανέλαβε ο ζωγράφος Κώστας Ηλιάδης. Τον ίδιο χρόνο έγινε στο Ζάππειο Μέγαρο η Α' Πανελλήνια Έκθεση και ο Ηλιάδης διοργάνωσε στο κτήριο της οδού Νικοδήμου την Αντι-Πανελλήνια έκθεση, στην οποία εκτέθηκαν τα έργα των απορριφθέντων καλλιτεχνών του Ζαππείου. Η κίνηση αυτή δυσαρέστησε το καθεστώς Μεταξά, ο Ηλιάδης διώχτηκε και εγκατέλειψε το Άσυλον Τέχνης με αποτέλεσμα το κλείσιμο της γκαλερί. Από το 1939 μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960 οι αδερφές του Βέλμου μετέτρεψαν το σπίτι σε Μουσείο Βέλμου.
Το διώροφο κτήριο της οδού Νικοδήμου σώζεται μέχρι σήμερα. Η πλάκα με τον αριθμό 21 που είχε χαράξει ο Χαλεπάς έχει αφαιρεθεί από την είσοδο και έχει αντικατασταθεί από τη σύγχρονη πλακέτα αρίθμησης. Η γκαλερί λειτουργούσε στον κάτω όροφο, ενώ στον επάνω ήταν η οικεία Βέλμου και ο χώρος έκδοσης του περιοδικού. Πρόκειται για ένα οικοδόμημα των αρχών του 20ού αιώνα τυπικό δείγμα της οικονομικής επιφάνειας των ατόμων που το κατοικούσαν. Από αυτό πέρασαν και έδρασαν σημαντικά ιστορικά πρόσωπα και διαδραματίστηκαν σπουδαία γεγονότα, κυρίως όσον αφορά τις τέχνες και τα γράμματα, σε μια εποχή που τα πάντα άλλαζαν.
Η σημασία του Βέλμου έγκειται στο γεγονός ότι με τις καλλιτεχνικές του δραστηριότητες δρομολόγησε τις αλλαγές που επρόκειτο να συντελεστούν στην τέχνη την επόμενη δεκαετία με την περίφημη Γενιά του ’30.
Σχεδόν ασπούδαχτος και αυτοδίδακτος είχε μια φυσική αίσθηση του κάλλους και ασχολήθηκε μ' επιτυχία με πολλά είδη τέχνης όπως, βασικά, το θέατρο -σαν ηθοποιός και διασκευαστής έργων- την πεζογραφία και τη ζωγραφική. Επίσης ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία.
Το 1927 ίδρυσε το "Άσυλο Τέχνης" που μαζί με την έκδοση του περιοδικού του "Φραγγέλιο", πρόσφερε πολλά στην πνευματική ζωή της Αθήνας της εποχής του. Γιατί στο "Άσυλο Τέχνης" σύντομα συγκεντρώθηκαν πολλές από τις πιο αξιόλογες καλλιτεχνικές δυνάμεις της περιόδου 1920-1930, όπως ο Στρατής Δούκας, ο Φώτης Κόντογλου, ο Σπύρος Παπαλουκάς, ο Δημ. Πικιώνης κ.ά., που με τις ενδιαφέρουσες συζητήσεις τους πάνω σε λογοτεχνικά, εικαστικά, θεατρικά και κοινωνικά θέματα, τις εκθέσεις -έργων δικών τους ή άλλων- και τα κείμενα τους στο "Φραγγέλιο" άνοιξαν καινούργιους δρόμους προετοιμάζοντας τη γόνιμη δεκαετία 1920-1930.
Το λογοτεχνικό έργο του Βέλμου περιλαμβάνει τα βιβλία: "Ο ερωτόπαθος τραγουδιστής" (1910), "Σεβντάς"(1931), "Ο πιστός της απελπισίας" (1915), το "Κοινωνικό βιβλίο" (1921), "Δύο αγάπες" (1923-1939) και τα κείμενα του που δημοσιεύθυηκαν στο "Φραγγέλιο" και στα "Φύλλα Τέχνης" και που αρκετά από αυτά εκδόθηκαν ύστερα από το θάνατο του από τους συγγενείς ή φίλους του, όπως "Παλιά Αθήνα" και "Ποιήματα του Δ. Παπαρηγόπουλου, μεταφρασμένα στη δημοτική γλώσσα" (1955).
Σαν πεζογράφος ο Νίκος Βέλμος ανήκει, μαζί με τον Φώτη Κόντογλου και το Στρατή Λουκά, στην ομάδα των λαϊκιστών που προσπάθησαν στη δεκαετία του '20 να απαλλάξουν την πεζογραφία μας από τα λόγια στοιχεία και να την οδηγήσουν με την ουσιαστικότητα αλλά και τη μαστοριά της γραφής τους στην απλότητα.
Στις 25 Δεκεμβρίου του 1926, σε κτήριο επί της οδού Ναυάρχου Νικοδήμου που έφερε τον αριθμό 21, εκδόθηκε το πρώτο φύλλο του πιο πρωτοποριακού περιοδικού ποικίλης ύλης της εποχής. Ο τίτλος του ήταν Φραγκέλιο και αποσκοπούσε όχι στο να βγάλει κέρδη ο εκδότης παρά μόνο στο να χτυπηθεί το κατεστημένο και να αφυπνιστούν οι αναγνώστες. Έτσι στο στόχαστρό του βρέθηκαν οι πολιτικοί, οι εφημερίδες, ο ανώτερος κλήρος, οι δημοσιογράφοι, αρκετοί πανεπιστημιακοί, οι ακαδημαϊκοί ζωγράφοι και οι λογοτέχνες που έπαιρναν κρατικές επιχορηγήσεις.
;)
Αρχικός στόχος του Βέλμου ήταν η δημιουργία ενός χώρου, όπου θα μπορούσαν να εκθέσουν τα έργα τους οι καλλιτέχνες οι οποίοι δεν είχαν τα χρήματα να νοικιάσουν μια αίθουσα. Με τις εκθέσεις που γίνονταν στο Άσυλον Τέχνης, ήθελε να ταράξει τα νερά στους καλλιτεχνικούς κύκλους και να αναδείξει νέα πρόσωπα και πράγματα. Ο χώρος της οδού Νικοδήμου λειτούργησε κυρίως ως πνευματικό κέντρο. Εκεί γίνονταν συζητήσεις για τα εικαστικά, θεατρικά και λογοτεχνικά θέματα. Ουσιαστικά στο Άσυλον Τέχνης προετοιμάστηκε το έδαφος για την Γενιά του '30. Η αγάπη για την Αθήνα του παρελθόντος και η αναζήτηση της σύνδεσης της νεοελληνικής τέχνης με το παρελθόν της αποτελούν τις πρώτες βάσεις για την επιμονή στην ελληνικότητα που αναζητούσε η επόμενη γενιά. Στα τεύχη του περιοδικού Φραγκέλιο ανακοινώνονταν οι εκθέσεις που επρόκειτο να γίνουν στη γκαλερί καθώς και οι κριτικές των επισκεπτών για τα έργα. Στο χώρο του Ασύλου Τέχνης έκαναν τις πρώτες τους εκθέσεις πολλοί καλλιτέχνες. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και ο Γιάννης Τσαρούχης ο οποίος εξέθεσε έργα του το 1928 σε ηλικία 18 ετών. Μάλιστα η γκαλερί έγινε αφορμή για να γνωριστεί ο Τσαρούχης με έναν άλλο επίσης νεαρό τότε ζωγράφο, τον Διαμαντή Διαμαντόπουλο που εξέθετε και αυτός για πρώτη φορά τα έργα του εκεί.
Ο Βέλμος υπήρξε ο διευθυντής της γκαλερί μέχρι το θάνατό του το 1930. Έπειτα διευθυντής ανέλαβε ο Στρατής Δούκας -στενός φίλος του Βέλμου- ο οποίος παρέμεινε μέχρι το 1937. Το 1938 τη διεύθυνση ανέλαβε ο ζωγράφος Κώστας Ηλιάδης. Τον ίδιο χρόνο έγινε στο Ζάππειο Μέγαρο η Α' Πανελλήνια Έκθεση και ο Ηλιάδης διοργάνωσε στο κτήριο της οδού Νικοδήμου την Αντι-Πανελλήνια έκθεση, στην οποία εκτέθηκαν τα έργα των απορριφθέντων καλλιτεχνών του Ζαππείου. Η κίνηση αυτή δυσαρέστησε το καθεστώς Μεταξά, ο Ηλιάδης διώχτηκε και εγκατέλειψε το Άσυλον Τέχνης με αποτέλεσμα το κλείσιμο της γκαλερί. Από το 1939 μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960 οι αδερφές του Βέλμου μετέτρεψαν το σπίτι σε Μουσείο Βέλμου.
Το διώροφο κτήριο της οδού Νικοδήμου σώζεται μέχρι σήμερα. Η πλάκα με τον αριθμό 21 που είχε χαράξει ο Χαλεπάς έχει αφαιρεθεί από την είσοδο και έχει αντικατασταθεί από τη σύγχρονη πλακέτα αρίθμησης. Η γκαλερί λειτουργούσε στον κάτω όροφο, ενώ στον επάνω ήταν η οικεία Βέλμου και ο χώρος έκδοσης του περιοδικού. Πρόκειται για ένα οικοδόμημα των αρχών του 20ού αιώνα τυπικό δείγμα της οικονομικής επιφάνειας των ατόμων που το κατοικούσαν. Από αυτό πέρασαν και έδρασαν σημαντικά ιστορικά πρόσωπα και διαδραματίστηκαν σπουδαία γεγονότα, κυρίως όσον αφορά τις τέχνες και τα γράμματα, σε μια εποχή που τα πάντα άλλαζαν.
Η σημασία του Βέλμου έγκειται στο γεγονός ότι με τις καλλιτεχνικές του δραστηριότητες δρομολόγησε τις αλλαγές που επρόκειτο να συντελεστούν στην τέχνη την επόμενη δεκαετία με την περίφημη Γενιά του ’30.
Το Φραγκέλιο ήταν περιοδικό που το έβγαζε, αρχικά κάθε Σαββατόβραδο, ο ποιητής, ζωγράφος και
ηθοποιός Νίκος Βέλμος (1890-1930). Ο Βέλμος ήταν, ας πούμε, χριστιανοκομμουνιστής και στο περιοδικό του υμνούσε τους ταπεινούς και τους καταφρονεμένους και έκανε αμείλικτη επίθεση στους πλούσιους και στο κράτος τους, στους πολιτικούς και τους δεσποτάδες, στους κρατικοδίαιτους διανοούμενους. Μια μόνιμη στήλη του περιοδικού ήταν το “Βιβλίο των φτωχών”. Ο Βέλμος εγκωμίαζε τους “ασπούδαχτους” καλλιτέχνες και τους λογοτέχνες που πέθαναν φτωχοί ή παραγνωρισμένοι και έβριζε τους ακαδημαϊκούς και τους πολυθεσίτες. Τακτικοί συνεργάτες του περιοδικού ήταν ο αλητογράφος Κύπριος ποιητής Τεύκρος Ανθίας, ο Αναστ. Δρίβας, ο Στρατής Δούκας.
;)
| Πολύκλειτος Ρέγκος, Άγιον Όρος, σχέδιο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Φραγκέλιο. |
Ο τίτλος πρέπει να είναι αναφορά στο φραγγέλιο του ευαγγελίου, με το οποίο ο Χριστός έδιωξε τους εμπόρους από τον ναό. Επίτηδες διάλεξε τον ανορθόγραφο τίτλο ΦραΓΚέλιο (αντί για το σωστό “φραγγέλιο”) για να είναι ακόμα πιο τσουχτερές οι καμτσικιές του. Το Φραγκέλιο έβγαζε και έκτακτα τεύχη, “Φύλλα τέχνης” που τα έλεγε, με χαρακτήρα αφιερωμάτων.
;)
Στρατής Δούκας, Προμετωπίδα του περιοδικού Φραγκέλιο με προσωπογραφία του Νίκου Βέλμου
Ο Βέλμος ήταν ηθοποιός, λογοτέχνης και ζωγράφος, κι έτσι το εικονοστάσι των φτωχών αγίων του χωράει μορφές κι από τις τρεις αυτές τέχνες, αλλά και ταβερνιάρηδες, ζητιάνους, τον Μπετόβεν, την πόρνη που έπεσε από την Ακρόπολη “που της βρήκανε στο τσαντάκι δύο δραχμές. Είταν οι ίδιες μέρες που δολοφονήσανε οι λησταί τον αθώο Γιαγκούλα και που ο αρχιλήσταρχος ο Πάγκαλος απαγχόνησε τους ομοίους του”. (Ο ληστής Φώτης Γιαγκούλας σκοτώθηκε σε συμπλοκή με χωροφύλακες, στον Όλυμπο, τον Σεπτέμβρη του 1925).
;)
Σπύρος Παπαλουκάς, εξώφυλλο των Φύλλων Τέχνης του Φραγκέλιου
Σε ένα τεύχος του 1928 γράφει: “Ι. Τσαρούχη, μαθητήν δεκαεπταετή της α’ τάξεως του Μετσοβείου Πολυτεχνείου: Σας συνιστώμεν νεαρώτατε καλλιτέχνα να αποχωρήσετε αυθωρεί και παραχρήμα απ’ το Πολυτεχνείο. Μα στο θεό σου, από δασκάλους πούπρεπε νάναι μαθητάδες σου, τι περιμένεις να μάθεις;”
;)
Γ. Χαλεπάς, εξώφυλλο του περιοδικού Φραγκέλιο
Το φύλλο της 25ης Μαρτίου 1927 προβάλλει τρεις δικές του ηρωικές μορφές: τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, τον παραγνωρισμένο, τουλάχιστον τότε, ζωγράφο Πολυχρόνη Λεμπέση (1848-1913), και έναν “ήρωα του 1921″, τον Τάκη Φίτσο.
Ήρωες του 1921: Τάκης Φίτσος. Αν το 1821 έχει να μας παρουσιάσει πολλούς ήρωες, το 1921 έχει να μας επιδείξει ένα μόνο: τον Τάκη Φίτσο. Είναι απ’ τη χώρα του Αθανάσιου Διάκου, δηλαδή απ’ τη χώρα των έξυπνων κι αισθηματικών, γι’ αφτό επαναστατημένων ανθρώπων, που σίγουρα μια μέρα δε θα διευθύνουνε μονάχα την Ελλάδα, μα κι άλλους τόπους. Τ’ Άγιο σώμα του Χριστού -κ’ οι Εβραίοι φύσει βαστάνε το σωματικό πόνο- δυο μέρες πόνεσε. Το καλομαθημένο κορμάκι του Φίτσου πονεί έξη χρόνια τώρα κάθε μέρα’ άσε τώρα η ευαίσθητη ψυχή του το τι τραβάει και γιατί; γιατί πίστεψε σε μια ιδέα. Στην ιδέα της αποκατάστασης των αδικημένων. Δεν είναι καλά καλά 25 χρονών. Φοιτητής από δεκαοχτώ χρονών το 1921, επαναστάτησε σ’ όλα, στο πανεπιστήμιο, στη σημερινή κοινωνική μιζέρια’ και πιο πολύ στο πλούσιο σπίτι του. Κι όλ’ αφτά δεν τάκανε για να δοξαστεί, μα γιατί πόνεσε τον πόνο του αδικημένου ανθρώπου, και γενικά των ανθρώπων’ γι’ αφτό τ’ αρέσει κ’ η αφάνεια, γι’ αφτό και ποτέ δε μιλάει για τη φτώχια του και για τους μεγάλους καϋμούς του. Όποιος διάβασε τον Επαναστάτη του Αντρέιεφ (έκδοση Παρασκηνίων), σίγουρα θα πει πως είταν φίλος του συγγραφέα. Πως κείνονε είχε υπόψει του ο σπουδαίος Ρώσσος επαναστάτης για να γράψει το διήγημά του. Ξέρουμε πως ο έξοχος αυτός πατριώτης του Διάκου θα πικραθεί διαβάζοντας τις αχρωμάτιστες αφτές γραμμές που του γράφουμε, μα όταν στοχαστεί την αποστολή μας, ξέρουμε πάλι πως θα μας συχωρέσει. Πονεμένε κι αληθινέ ευεργέτη της Νέας Ελλάδας, που την κάνεις περήφανη με τους αγώνες σου, συμπάθησέ μας που μιλάμε σήμερα για σένα.
Προφητικό εγκώμιο, μια και ο Τάκης Φίτσος, κοντοχωριανός και φίλος του Θανάση Κλάρα-Άρη Βελουχιώτη, του Βάρναλη και του Ανθία, εξορίστηκε μετά στην Ακροναυπλία και εκτελέστηκε τον Απρίλη του 1949.
Λαμία. Ο Άρης μιλάει από τον Εξώστη. Δεξιά του ο Τάκης Φίτσιος,
Γραμματέας του ΕΑΜ Στερεάς και αριστερά του ο καθηγητής της
Γενικής Διοίκησης της ΠΕΕΑ Ρούμελης
;)
| ||||
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου