Ο "Δεκάλογος" του Κριστόφ Κισλόφσκι
«Αυτό που προσπαθώ να συλλάβω είναι... ίσως η ψυχή. Σε κάθε περίπτωση, μία αλήθεια που εγώ ο ίδιος δεν έχω βρει. Ίσως τον χρόνο που κυλάει και δεν αιχμαλωτίζεται ποτέ».
Κριστόφ Κισλόφσκι
Στη σύντομη, αλλά πλούσια σε κινηματογραφικό έργο ζωή του, ο Κριστόφ Κισλόφσκι (1941 – 1996) διερεύνησε σε βάθος το εύθραυστο τοπίο της ανθρώπινης ύπαρξης, κύριο τροφοδότη της ηθικής προβληματικής και της φιλοσοφικής διάστασης, που διατρέχουν όλο το έργο του.
Κυρίαρχη κινηματογραφική μορφή της Ανατολικής Ευρώπης και δεινός μυθοπλάστης, ο Κισλόφσκι άφησε σημαντική παρακαταθήκη κι ένα έργο που αναγνωρίστηκε διεθνώς και αγαπήθηκε ιδιαίτερα. Το κεφάλαιο «Σινεμά», άνοιξε για τον δημιουργό με τις ταινίες τεκμηρίωσης, στις οποίες αποτύπωσε το ασφυκτικό πολιτικό καθεστώς της χώρας του.
Μετά τις σπουδές του στην Κινηματογραφική Σχολή του Λοτζ, φυτώριο για τον πολωνικό κινηματογράφο, ο Κισλόφσκι πειραματίστηκε με τα όρια του ντοκιμαντέρ. Κάθε βήμα του συνιστούσε κι ένα ταξίδι στο ανθρώπινο πνεύμα, μια κινηματογραφική διαδρομή που έθετε ηθικά διλήμματα, επιχειρώντας ταυτόχρονα να βρει τη λύση τους.
Με τα πρώτα του καρέ σε άσπρο και μαύρο, ο σκηνοθέτης άρχισε να αναπτύσσει το ιδιαίτερο κινηματογραφικό του ύφος, επιλέγοντας να προσεγγίσει θεματικά την αντίξοη καθημερινότητα των κατοίκων της πόλης, των εργατών και των στρατιωτών.
Ο "Δεκάλογος", είναι το έργο που εδραίωσε οριστικά τη διεθνή φήμη του Κισλόφσκι. Αυτή η πρωτότυπη σειρά αναπαριστά τις βιβλικές δέκα εντολές. Κάθε μία από τις ιστορίες είναι συνδεδεμένη με το θέμα κάποιας εντολής.
Εξαιτίας της φόρμας του, όλοι οι θεατές συγκινούνται από την ταινία, ανεξαρτήτως της κοσμοθεωρίας τους ή των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων. Κάθε φορά που τον ρωτούσαν για την επιλογή του θέματος, ο σκηνοθέτης απαντούσε κοφτά:
«Αξίζει να θυμόμαστε αυτές τις δέκα τόσο καλογραμμένες προτάσεις. Πρέπει να υπάρχει κάποιο σημείο αναφοράς, κάποιο αντικειμενικό κριτήριο...».
Αναλυτικά οι δέκα δημιουργίες που αποτελούν τον "Δεκάλογο" του Κριστόφ Κισλόφσκι, είναι:
- Δεκάλογος 1 - «Εγώ ειμί Κύριος ο Θεός σου, ουκ έσονται σοι θεοί έτεροι πλην εμού»
- Δεκάλογος 2 - «Ου λήψει το όνομα του Κυρίου του Θεού σου επί ματαίω»
- Δεκάλογος 3 - «Εξ ημέρας έργα και ποιήσεις πάντα τα έργα σου. Τη δε ημέρα τη εβδόμη σάββατα Κυρίω τω Θεώ σου»
- Δεκάλογος 4 - «Τίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου, ίνα ευ σοι γένηται και ίνα μακροχρόνιος γένη επί της γης»
- Δεκάλογος 5 - «Ου φονεύσεις»
- Δεκάλογος 6 - «Ου μοιχεύσεις»
- Δεκάλογος 7 - «Ου κλέψεις»
- Δεκάλογος 8 - «Ου ψευδομαρτυρήσεις κατά του πλησίον σου μαρτυρίαν ψευδή»
- Δεκάλογος 9 - «Ουκ επιθυμήσεις την γυναίκα του πλησίον σου»
- Δεκάλογος 10 - «Ουκ επιθυμήσεις την γυναίκα του πλησίον σου»
Ο Δεκάλογος του Κισλόφσκι - The Decalogue (1989)
Δεκάλογος I - «Τίμα τον ένα και μοναδικό Θεό σου»
Στην πρώτη ταινία της σειράς, που παρουσιάζουμε εδώ, ένας καθηγητής πανεπιστημίου μαθαίνει στο μικρό του γιο να σκέφτεται με βάση τη λογική και του διδάσκει την επιστημονική μέθοδο, όμως τελικά έρχεται αντιμέτωπος με την απρόβλεπτη μοίρα. Η φύση περιφρονεί τη λογική, με τραγικά αποτελέσματα.
ι---------------------------------------ιΔεκάλογος II - «Δεν πρέπει να καταχράσαι το όνομα του Θεού σου»
Στη δεύτερη δημιουργία του Κριστόφ Κισλόφσκι για τη θρυλική σειρά ταινιών «Δεκάλογος» (1988), η ηρωίδα επισκέπτεται τον βαριά άρρωστο άντρα της στο νοσοκομείο. Είναι έγκυος και ίσως αυτή να είναι η τελευταία της ευκαιρία για να αποκτήσει παιδί, αλλά δεν είναι ο άντρας της ο πατέρας.
Ρωτάει τον διευθυντή της πτέρυγας και γιατρό του, αν ο άντρας της θα πεθάνει. Αν ζήσει, θα κάνει έκτρωση. Αν πεθάνει, τότε είναι ελεύθερη να κρατήσει το παιδί. Πώς μπορεί όμως ο γιατρός να αποφασίσει για τη ζωή η το θάνατο ενός αγέννητου παιδιού;
Ο σκηνοθέτης εντοπίζει τη δεύτερη εντολή του Δεκαλόγου («Δεν θα πρέπει να καταχράσαι το όνομα του Θεού σου») στα βαθύτερα ηθικά διλήμματα που αφορούν στη ζωή και στο θάνατο.
ι---------------------------------------ιΔεκάλογος III - «Κράτα Ιερή τη μέρα του Κυρίου»
Παραμονή Χριστουγέννων, μια νύχτα όταν οι οικογένειες βρίσκονται μαζί και κανείς δε θέλει να μένει μόνος. Η Εύα επισκέπτεται των πρώην εραστή της Ζάους αργά το βράδυ έξω από σπίτι του. Τα παιδιά του έχουν κοιμηθεί και το γιορτινό τραπέζι έχει σχεδόν τελειώσει. Την ακολουθεί και χωρίζουν το ξημέρωμα.
«Να θυμάσαι τη μέρα του Κυρίου και να την κρατάς ιερή». Η τρίτη ταινία στη σειρά του κινηματογραφικού αριστουργήματος «Δεκάλογος», του Κριστόφ Κισλόφσκι, για την πολωνική τηλεόραση (1988).
ι---------------------------------------ιΔεκάλογος IV - «Τίμα τον πατέρα σου και τη μητέρα σου»
Η Άνκα είναι 20 χρονών και σπουδάζει στη δραματική σχολή. Η μητέρα της έχει πεθάνει εδώ και χρόνια και η ίδια ζει μαζί με τον πατέρα της, τον Μίχαλ, ο οποίος συχνά φεύγει μακριά σε επαγγελματικά ταξίδια. Στο τελευταίο του ταξίδι, η Άνκα βρίσκει έναν φάκελο στο δωμάτιό του, πάνω στον οποίον υπάρχει η επιγραφή: «Να μην ανοιχτεί πριν απ' το θάνατό μου».
Από το σημείο αυτό ο Κριστόφ Κισλόφσκι συνθέτει μια τολμηρή κι ανατρεπτική πλοκή πάνω στο θέμα της τέταρτης εντολής του Δεκαλόγου: «τίμα τον πατέρα σου και τη μητέρα σου».
ι---------------------------------------ιΔεκάλογος V: Μικρή ιστορία για φόνο («Ου φονεύσεις»)
Οι άνθρωποι επινόησαν τον νόμο για να διέπει τις σχέσεις τους. Ο νόμος ορίζει ποιοι είμαστε και πώς πρέπει να ζούμε. Ή τον τηρούμε, ή τον παραβαίνουμε. Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος. Η ελευθερία του περιορίζεται μόνο απʼ την ελευθερία των άλλων. Τιμωρία ίσον εκδίκηση, ιδίως όταν στόχο έχει να βλάψει κι όχι να αποτρέψει ένα έγκλημα. Για ποιον παίρνει εκδίκηση ο νόμος; Στο όνομα των αθώων; Οι αθώοι ορίζουν τους κανόνες;
Βαρσοβία, 1988. Ένας οδηγός ταξί πλένει το αμάξι του. Ο Γιάσεκ, ένας νεαρός επαρχιώτης, περιπλανιέται στην πόλη. Ο Πιότρ, ένας νέος δικηγόρος, ετοιμάζεται να δώσει τις τελευταίες εξετάσεις για να πάρει την άδεια άσκησης του επαγγέλματος. Ένας φόνος, μια σύλληψη και μια καταδίκη σε θάνατο ενώνουν τις μοίρες των τριών ανθρώπων...
Ο Κριστόφ Κισλόφσκι, στην πρώτη από τις δύο τηλεταινίες του Δεκαλόγου που έφτασαν μέχρι τις κινηματογραφικές αίθουσες και ίσως στη μοναδική από τις δέκα με ξεκάθαρο πολιτικό μήνυμα, εκφράζει την αντίθεσή του στη θανατική καταδίκη.
Βραβείο της Επιτροπής και Βραβείο FIPRESCI στο Φεστιβάλ Κανών, 1988.
ι---------------------------------------ιΔεκάλογος VI - «Μικρή ιστορία για τον έρωτα»
Στη δεύτερη τηλεταινία που προβλήθηκε στις κινηματογραφικές αίθουσες, από τις δέκα του Δεκαλόγου, ο Πολωνός σκηνοθέτης Κριστόφ Κισλόφσκι εξετάζει, με αφορμή την έκτη εντολή «ου μοιχεύσεις», τα μοτίβα του έρωτα και της ηδονοβλεψίας μέσα από τη σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα σε έναν δεκαεννιάχρονο, τον Τόμεκ, και μια μεγαλύτερή του γυναίκα, τη Μάγδα.
Ο Τόμεκ έχει μεγαλώσει σε ορφανοτροφείο και πλέον ζει με τη θετή του μητέρα. Από το δωμάτιό του παρακολουθεί με ένα τηλεσκόπιο την ιδιωτική ζωή της Μάγδας, η οποία ζει στην απέναντι πολυκατοικία. Όπως σε όλες τις ταινίες του Δεκαλόγου έτσι κι εδώ οι ήρωες ζούνε στο ίδιο μεγάλο κτιριακό συγκρότημα στη Βαρσοβία.
Η εμμονή του Τόμεκ για τη Μάγδα τον οδηγεί στο να σκαρφίζεται ψεύτικες αφορμές για να έρθει σε επικοινωνία μαζί της, μέχρι τη στιγμή που της ομολογεί τη συμπεριφορά και τα συναισθήματά του.
ι---------------------------------------ιΔεκάλογος VII - «Ου κλέψεις»
Η Μάικα, μια νεαρή φοιτήτρια που τελειώνει το πανεπιστήμιο, μένει με τους γονείς της στο γνωστό κτιριακό συγκρότημα της Βαρσοβίας όπου ζουν όλοι οι ήρωες του Δεκαλόγου.
Έχει μια εξάχρονη κόρη, την Άνια, την οποία μεγαλώνουν οι γονείς της σαν να ήταν δική τους κόρη. Η μητέρα της Μάικα, που ποτέ δεν ήταν υποστηρικτική ή στοργική με τη δική της κόρη, αναπτύσσει πιο τρυφερή σχέση με την «κλεμμένη» Άνια. Η φοιτήτρια όμως δεν είναι ανήλικη πια κι επιθυμεί να φύγει για τον Καναδά, αλλά χρειάζεται την έγγραφη άδεια της μητέρας της πριν αποκτήσει διαβατήριο το παιδί της.
Ο Κριστόφ Κισλόφσκι καταπιάνεται με την έννοια της ιδιοκτησίας εστιάζοντας και πάλι στις ανθρώπινες σχέσεις, με αφορμή την έβδομη -για τους Καθολικούς- εντολή του Δεκαλόγου, «ου κλέψεις».
ι---------------------------------------ιΔεκάλογος VIII - «Ου ψευδομαρτυρήσεις»
Η Ελβιέτα Λόραντς ξεκινά από τη Νέα Υόρκη για την Πολωνία με σκοπό να ερευνήσει, μεταξύ άλλων, τι απέγιναν οι Εβραίοι επιζήσαντες του ΄Β Παγκοσμίου πολέμου. Προσεγγίζει την καθηγήτρια φιλοσοφίας του πανεπιστημίου της Βαρσοβίας, Σοφία, της οποίας τις διαλέξεις πάνω στην ηθική φιλοσοφία παρακολουθεί με ζωηρό ενδιαφέρον...
Στην όγδοη τηλεταινία του δεκαλόγου, τα ηθικά διλήμματα της διδασκαλίας συναντούν την πραγματικότητα, φέρνοντας στην επιφάνεια το ξεχασμένο παρελθόν δύο γυναικών και το ψέμα που καθόρισε τη μετέπειτα ζωή τους.
ι---------------------------------------ιΔεκάλογος IX - «Μην επιθυμήσεις τη γυναίκα του πλησίον σου»
Στην ένατη τηλεταινία του κινηματογραφικού αριστουργήματος Δεκάλογος, ο Κριστόφ Κισλόφσκι δραματοποιεί για ακόμα μια φορά, δίχως επιφανειακούς συναισθηματισμούς, τα υπαρξιακά διλήμματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι άνθρωποι στη ζωή τους.
Ο Ρομάν μαθαίνει ότι είναι ανίκανος. Αναγνωρίζοντας τις σεξουαλικές ανάγκες της γυναίκας του, την ενθαρρύνει να βρει εραστή. Η ίδια είναι απρόθυμη καθώς αγαπάει τον Ρομάν. Τελικά αποκτά εραστή έναν φοιτητή, τον Μάριο. Ο Ρομάν, παρά τις διαβεβαιώσεις του, ζηλεύει και διακατέχεται από την ιδέα ότι η Χάνκα ίσως ακολούθησε κρυφά τη συμβουλή του. Την παρακολουθεί και αρχίζει να σκέφτεται την αυτοκτονία...
Κάτοικοι του ίδιου συγκροτήματος πολυκατοικιών στη Βαρσοβία, οι κεντρικοί ήρωες όλων των ταινιών είναι απλοί άνθρωποι που γεύονται τα υπαρξιακά ύψη και βάθη της ζωής, ερχόμενοι σε διαλεκτική μαζί της. Η τελική λύτρωση δεν είναι αυτή που ενδιαφέρει τον Κισλόφσκι -πολύ λιγότερο τα ηθικοπλαστικά μηνύματα- όσο οι επιλογές που κάνει ο καθένας στη ζωή του.
ι---------------------------------------ιΔεκάλογος X - Μην επιθυμήσεις τα αγαθά του πλησίον σου
Ο Κριστόφ Κισλόφσκι επικεντρώθηκε στην υλοποίηση του φιλόδοξου εγχειρήματος μετά από «μια περίοδο έντασης και ματαιότητας κατά τη διάρκεια της οποίας κυριαρχούσε το συναίσθημα του φόβου ότι τα χειρότερα έπονται. Τα πάντα, παντού, θα επιδεινώνονταν και η ζωή του κάθε ανθρώπου θα χειροτέρευε». Ο Δεκάλογος μεταδόθηκε για πρώτη φορά ολόκληρος στο Φεστιβάλ Βενετίας το 1989 και αναγνωρίστηκε αμέσως από κοινό και κριτικούς ως ένα κινηματογραφικό αριστούργημα.
Στο τελευταίο επεισόδιο του κύκλου*, ένας πατέρας πεθαίνει αφήνοντας την πολύτιμη συλλογή γραμματοσήμων του στους δυο του γιους. Παρότι δε γνωρίζουν πολλά για το χόμπι του πατέρα τους είναι απρόθυμοι να πουλήσουν. Μαθαίνουν ότι λείπει ένα μόλις γραμματόσημο για να ολοκληρωθεί κάποιο πολύτιμο σετ στη συλλογή του. Για να το φέρουν στην κατοχή τους τα αδέρφια εμπλέκονται σε εκβιασμούς με τρίτους, υποψιάζονται ο ένας τον άλλον και ταυτόχρονα έρχονται πιο κοντά, μετά από χρόνια αποξένωσης. «Ουκ επιθυμήσεις πάντα όσα τω πλησίον σου εστί», προστάζει η δέκατη εντολή, και ο σκηνοθέτης κλείνει τον κύκλο των επεισοδίων με μια ειρωνική όσο και ανθρωπιστική ματιά στη μοίρα του ανθρώπου.
Dekalog I - Final Scene
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου