Παρατζάνωφ-Ταινίες

Σκιές των ξεχασμένων προγόνων

"Τini zabutykh predkiv" (1964)

Το πρώτο παλίμψηστο του μοναχικού σκηνοθέτη από εικόνες και μνήμες της ουκρανικής παράδοσης. Η αριστουργηματική αυτή ταινία του Παρατζάνωφ εμπνέεται από έναν κλασικό μύθο της Ουκρανίας, που όμως δεν γνωρίζει εθνικά όρια μια και βρίσκουμε στοιχεία από την ελληνική και σαιξπηρική τραγωδία ("Ρωμαίος και Ιουλιέτα"). Κάπου στα Καρπάθια... ο πλούσιος πατέρας της Μαρίτσκας θα σκοτώσει το φτωχό πατέρα του Ιβάν: ήδη από την αρχή του φιλμ το πεπρωμένο των δυο ηρώων και μετέπειτα ερωτευμένων έχει. Η "βέβηλη" αγάπη τους δεν μπορεί παρά να έχει ένα μοναδικό τίμημα: το θάνατο. Η Μαρίτσκα θα πέσει σ' έναν γκρεμό προσπαθώντας να φτάσει το φωτεινό της άστρο. Θ' απομείνει ο Ιβάν να κουβαλά στους ώμους του το πέρας της τραγωδίας τους.

Ο Παρατζάνωφ τον ακολουθεί στην περιπλάνησή του που τον οδηγεί σ' ένα άλλο ταίρι. Μπορεί να μην τον σκότωσε η μοναξιά και η στέρηση, το έργο όμως της μοίρας ανέλαβε να εκπληρώσει η γυναίκα του Παλάγνα.

Ο Παρατζάνωφ ολοκληρώνει το μαγικό του ταξίδι, αφού πρώτα αγγίξει τα όρια μιας παγανιστικής πανδαισίας, όπου το φολκλόρ και λαογραφία χάνουν τα γραφικά χαρακτηριστικά τους κι η ταινία γίνεται μια τελετουργία, μια ευλαβική επίκληση στο μεγαλείο της πατρικής γης και αυτών που πέρασα από πάνω της, αφήνοντας τις σκιές τους σα μνήμες.

Ο λυρικός παροξυσμός που κυριεύει τη σκηνοθετική γραφή μας αποκαλύπτει ένα σύμπαν με διαστάσεις εξωπραγματικές. Ιδιαίτερα για το δυτικό θεατή η θέαση της ταινίας είναι ένα οπτικό σοκ. Ο σκηνοθέτης προκαλεί με την "ανορθοδοξία" του παραδόσεις και γλώσσες, διαμορφωμένες φιλμικές αισθητικές και γνωστά κλισέ, για να φτάσει σε μια οπτική αντίληψη του κόσμου, που οι καινοτομίες της ανοίγουν την πόρτα της ποίησης. Δίκαια λοιπόν ειπώθηκε ότι έχουμε να κάνουμε με την "απολυτότητα, την πρωταρχικότητα και την πλήρη κυριαρχία της καθαρής εικόνας

πάνω στ' άλλα εκφραστικά μέσα", όπως δίκαια η ταινία βραβεύθηκε πάνω από 23 φορές σε διεθνή Φεστιβάλ, έστω κι αν ο σκηνοθέτης της δεν μπόρεσε να παραλάβει ούτε ένα.

(κείμενο : Μπάμπη Ακτσόγλου)

ΤΟ ΧΡΩΜΑ ΤΟΥ ΡΟΔΙΟΥ

SAYAT NOVA (1968)

Πρωταγωνιστούν: Μέλκον Αλεξανιάν, Ονικ Μινασιάν, Σόφικο Τσιαουρέλι

Η ζωή και το έργο του Αρμένιου ποιητή Αρουθίν Σαγιαντίν (1712-1975), γνωστού ως Σάγιατ Νόβα. Ο Παρατζάνωφ κάνει ένα καθαρά ποιητικό σινεμά κατ' ομοίωση των γραπτών του Σάγιατ Νόβα. Ακίνητη κάμερα, απουσία διαλόγων, εικόνες-ταμπλό νοηματικά αυτοδύναμες, χωρισμός της ταινίας σε 8 ενότητες που συνδέονται με υπότιτλους και ποιήματα, λυρικές εικόνες μια ανείπωτης εικαστικής αρμονίας.

«Αγαπώ πολύ αυτό το φιλμ», είπε κάποτε ο Παρατζάνωφ. «Είμαι περήφανος για το ότι δεν κέρδισε κανένα Χρυσό Λιοντάρι ή κανένα Αργυρό Παγόνι. Είμαι περήφανος γιατί κατόρθωσα να το κάνω κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες. Δεν είχα τα απαραίτητα υλικά, δεν είχα φιλμ, δεν είχα στη διάθεσή μου εργαστήριο εμφάνισης των όσων γύριζα, δεν είχα αρκετά φώτα ή μηχανήματα, ούτε δυνατότητα για ειδικά εφέ. Δεν είχα απολύτως τίποτα. Κι όμως, κατόρθωσα να το γυρίσω και να μεταμορφώσω τις αδυναμίες του σε έναν σχεδόν αρχέγονο ρεαλισμό, σε ένα παραμύθι γεννημένο από την πραγματικότητα».

Aν νομίζετε πως ο κινηματογράφος είναι μόνο 'παραμυθάκια για ενήλικους', εδώ σας περιμένει ένα αληθινό σοκ. Η κινηματογραφική γλώσσα του Παρατζάνωφ θεωρήθηκε ό τι πιο νεωτεριστικό πάνω στο μέσο μετά από εκείνη του Γκρίφιθ ή του Αϊζενστάιν και η ταινία χαρακτηρίσθηκε ένα Διαμάντι που καίει. Aν νομίζετε πως ο κινηματογράφος είναι μόνο 'παραμυθάκια για ενήλικους', εδώ σας περιμένει ένα αληθινό σοκ.

 

Ο θρύλος του κάστρου του Σουράμ

Ambavi Suramis Tsikhitsa (1984)

Πρωταγωνιστούν: ΝΤΑΒΙΝΤ ΑΜΠΑΣΙΝΤΖΕ, ΣΟΦΙΚΟ ΤΣΟΡΕΛΙ

Ένα ζωγραφικό κινηματογραφικό ποίημα αφιερωμένο στη μνήμη των Γεωργιανών πολεμιστών όλων των εποχών μέσα από θρύλους και δοξασίες της περιοχής που συνθέτουν μια μαγική ατμόσφαιρα..!

Ένας Γεωργιανός θρύλος σχετικά με την αδυναμία ενός ηγεμόνα να χτίσει το κάστρο των ονείρων του. Κάθε φορά που το ξεκινούσαν, αυτό κατέρρεε. Μέχρι που μία μάντισσα του είπε πως για να στεριώσει το κάστρο πρέπει να χτίσουν μέσα του έναν έφηβο. Το γεφύρι της Άρτας προφανώς δεν είναι μοναδικός θρύλος. Η ταινία όμως είναι εντελώς ιδιαίτερη. Δεν υπάρχει πλάνο που να μην είναι ισάξιο ενός πίνακα ζωγραφικής. Ούτε ένα. «Δούλευα και υπέφερα κάτω από τη δεσποτική ματιά του Κρεμλίνου. Τα φιλμ εκείνης της εποχής -και όχι μόνο τα δικά μου- δεν είναι παρά ένα καρδιογράφημα τρόμου. Ένα καρδιογράφημα του φόβου τού να χάσεις την ταινία σου, του φόβου ότι θα πεινάσεις. Του φόβου ότι δεν θα δουλέψεις ποτέ ξανά».

ΑΣΙΜΠ ΚΕΡΙΜΠ

Ashugi Qaribi (1988)

Τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια της ζωής του ο Παρατζάνωφ θα τα περάσει μέσα κι έξω από τις φυλακές, με αλλεπάλληλες συλλήψεις, καταδίκες και απαγορεύσεις να εργαστεί στο σινεμά. Εκείνος, ωστόσο, συνήθιζε να λέει πως αυτά ήταν μερικά από τα καλύτερα χρόνια της ζωής του. «Η απομόνωση στις φυλακές της Σοβιετικής Ένωσης ήταν αφόρητη, όμως για μένα η αληθινή τραγωδία θα ήταν να διαλυθώ, να χάσω τη θέλησή μου για δουλειά. Θα μπορούσα εύκολα να γίνω κι εγώ εγκληματίας σε ένα τέτοιο περιβάλλον, αλλά η τέχνη μου με έσωσε. Ξεκίνησα να σχεδιάζω, να δημιουργώ, αλλά και να εξομολογώ τους συγκρατούμενούς μου. Η ιστορία κάθε συγκρατούμενου μου, οι τραγωδίες της ζωής του, τα εγκλήματα που διέπραξε, όλα όσα ψιθύριζαν στο αφτί μου ήταν σαν σενάρια, σαν νουβέλες. Ήταν τα δώρα τους σε μένα». Η ταλαιπωρία και η σκληρότητα της φυλακής δεν θα πτοήσουν το πνεύμα του.

Το όνομα του μυθικού Ασὶκ Καρὶπ σημαίνει «φτωχός ασίκης». Η παράδοση προέρχεται ἀπὸ ενα διήγημα του Αλέξανδρου Πούσκιν, του μεγάλου της ρωσικής λογοτεχνίας, δάσκαλου των παγκόσμια γνωστών ρώσων συγγραφέων Τουργκένιεφ,

Ντοστογιέφσκι, Τολστόι. Έζησε τις πρώτες τέσσερες δεκαετίες του 19ου αιώνα και πήγε στον Καύκασο στα 1820, όπου μελέτησε τις λαϊκὲς παραδόσεις και κατέγραψε το θρύλο του Ασὶκ Καρίπ. Το 1822 πήγε στην Κριμαία, όπου έμαθε για την Ελληνική Επανάσταση, κι έγραψε ποίημα υπέρ τις Ελλάδας.

Η ταινία παίρνει αφορμή τον μύθο του Ασίκ και περιγράφει την ιστορία ενός όμορφου λαϊκού οργανοπαίκτη και ποιητή (παίκτη λαούτο) που ο πατέρας της αγαπημένης του, δεν δέχεται κουβέντα για γάμο κι αυτός φεύγει μακριά για 1001 νύχτες αναζήτησης πλούτου, προκειμένου να ικανοποιήσει τον πατέρα της αγαπημένης του. Εμπνευσμένο από τη πλούσια λαογραφική παράδοση του Αζερμπαϊτζάν, μια ταινία γεμάτη με πλούσια καλολογικά στοιχεία, το Ashik Kerib είναι ένα ταιριαστό κύκνειο άσμα για τον περήφανο και ιδιαίτερο δημιουργό. Μετά από πολλά χρόνια, πολλοί κριτικοί απέδωσαν στην ταινία, μια αλληγορία (καλά κρυμμένη) για τη ταλαιπωρία του σκηνοθέτη στην εξορία και τις περιπέτειες του στα χέρια και τις διαθέσεις μια σκληρής κι ασύδοτης κυβερνητικής γραφειοκρατίας.

ο Αγιος Αντρέι και ο άγγελος Σεργκέι,