Μιχάλης Κατσαρός, Κατά Σαδδουκαίων

Μιχάλης Κατσαρός, Κατά Σαδδουκαίων (1953)

Κατά Σαδδουκαίων

Πλήθος Σαδδουκαίων
Ρωμαίων υπαλλήλων
μάντεις και αστρονόμοι
(κάποιος Βαλβίλος εξ Εφέσου)
περιστοιχίζουν τον Αυτοκράτορα.
Κραυγές απʼ τον προνάρθηκα του Ναού.
Απʼ τη φατρία των Εβιονιτών κραυγές:
Ο ψευδο-Μάρκελος να παριστάνει το Χριστό.
Διδάσκετε την επανάστασιν κατά του πρίγκηπος
Οι Χριστιανοί να ʽχουνε δούλους Χριστιανούς.
Η αριστοκρατία του Ναού να εκλείψει.
Εγώ απέναντι σας ένας μάρτυρας
η θέληση μου που καταπατήθηκε
τόσους αιώνες.
Τους ύπατους εγώ ανέδειξα στις συνελεύσεις
κι αυτοί κληρονομήσανε τα δικαιώματα
φορέσαν πορφυρούν ατίθασον ένδυμα
σανδάλια μεταξωτά ή πανοπλία
εξακοντίζουν τα βέλη τους εναντίον μου –
η θέληση μου που καταπατήθηκε
τόσους αιώνες.
Τους άλλους απʼ την πέτρα και το τείχος μου
καθώς νερό πηγής τους είχα φέρει
η θρησκεία τους μυστηριώδης δεισιδαιμονία
τʼ άλογα τους απʼ τον κάμπο μου•
δε μου επέτρεψαν να δω τον Αυτοκράτορα
τους υπάτους δεν άφηναν να πλησιάσω
σε μυστικά συμπόσια και ένδοξα
τη θέληση μου που την καταπατήσανε
τόσους αιώνες.

Τώρα κι εγώ υποψιάζομαι
όλο το πλήθος των αυλοκολάκων
όλους τους ταπεινούς γραμματικούς
τους βραβευμένους με χρυσά παράσημα
λεγεωνάριους και στρατηλάτες
υποψιάζομαι τις αυλητρίδες τη γιορτή
όλους τους λόγους και προπόσεις
αυτούς που παριστάνουνε τους εθνικούς
τον πορφυρούν χιτώνα του πρίγκηπος
τους συμβουλάτορες και τους αιρετικούς
υποψιάζομαι συνωμοσία
νύκτα θα ρεύσει πολύ αίμα
νύχτα θα εγκαταστήσουν τη βασιλεία τους
νέοι πρίγκιπες με νέους στέφανους
οι πονηροί ρωμαίοι υπάλληλοι
του Αυτοκράτορος
ʽτοιμάζουνε κρυφά να παραδώσουν
να παραδώσουν τα κλειδιά και την
υπόκλιση τους.
Εγώ πάλι μέσα στο πλήθος διακλαδίζομαι
η θέληση μου διακλαδίζεται μέσα στο πλήθος
μαζεύω τους σκόρπιους σπόρους μου
για την καινούργια μακρινή μου ανάσταση
μαζεύω.

                                               ΚΑΤΑ ΣΑΔΔΟΥΚΑΙΩΝ: 5 Στο νεκρό δάσος (andante)  Μ .Θεοδωράκης-Μ. Κατσαρός

Βησιγότθοι

Άξαφνα η πόρτα μας άνοιξε.
πρώτος κατέβαινε ο αυτοκράτορας
με καινούργια στολή
ο νέος αρχιεπίσκοπος
ο υπουργός παιδείας και θρησκευμάτων
(η εργάτρια Ντούμπιοβα παρήγαγε
δεκαπέντε χιλιάδες ποτήρια)
ο στρατάρχης ήρωας της μάχης Σαρώ
πιο πίσω οι αυλοκόλακες
οι υπάλληλοι όλοι με τας συζύγους των
ο πρόεδρος τους ανωτάτου δικαστηρίου
στο τέλος ένα παιδί που ήταν ο γελωτοποιός.
Εγώ αντιπροσώπευα τα στρατεύματα της Κορέας
των Γάλλων πατριωτών
των Ισπανών εξόριστων
την παυμένη εφημερίδα «Ελεύθερη Γνώμη»
την άλλη που έμεινε μόνον ο τίτλος της.
Οι ποιητές κρατώντας τα λάβαρα
έγραφαν ύμνους
κρατούσαν την αναπνοή μπροστά στους
επισήμους
χειροκροτούσαν ακατάπαυστα όλους
τους ρήτορες.
Τώρα το πώς εγίνηκε το απαίσιο πλήθος
να στριμώχνεται πάλι στα κάγκελα
το πώς εγίνηκε
το συνδικάτο των οικοδόμων να στέλνει
ομόφωνα ψηφίσματα
να στρώνει χαλιά γι αυτή την παρέλαση
μην το ρωτήσετε.
Φταίει αυτός που ήτανε δίπλα μου
όπου στην κρίσιμη ώρα σʼ αυτή τη σιωπή
εψιθύρισε:
Η μύτη της κυρίας Δημάρχου θυμίζει τη γεωγραφία.
Το τι επακολούθησε δεν περιγράφεται.
Διαδόθηκε μέσα στο αδιάφορο πλήθος η φήμη
οι υπουργοί θορυβήθησαν
ο πυγμάχος που έγινε χωροφύλακας έλαβε θέση
στους διπλανούς διαδρόμους οι πυροσβέστες
πλησιάσαν
ο πρόεδρος χτυπούσε μέσα στην αίθουσα
τον κώδωνα
σβηστήκαν τα κεριά του ναού
και κει στη μεγάλη τους σύγχυση τα κατάφερα
μʼ ένα μικρό βηματάκι άξαφνα να βρεθώ
να θαυμάζω το θέαμα.
Όταν τα φώτα ξανάναψαν
η χάλκινη πόρτα αμίλητη έκλεισε όπως φαίνεται
και δίπλα μου οι γυναίκες ξεφώνιζαν
τραβούσαν τα μαλλιά τους τσιρίζοντας
όχι γιατί δεν πρόλαβαν την παρέλαση
όλων των επισήμων
αλλά που χάσανε μέσα στο σκότος
τους άντρες τους.
Οι πάροδοι που οδηγούσαν προς τις εξέδρες
στις πόρτες των ναών και των φυλάκων
στους διαδρόμους των εξοχών
στα δημόσια πάρκα
στα κρατικά εκπαιδευτήρια
στη δουλειά με το κομμάτι
στην ποινή του θανάτου
παντού παντού παντού
ως και σε μένα τον αδιάφορο
είχανε εισχωρήσει σα μυστικοί χωροφύλακες
οι Βησιγότθοι.
Μη σκεφτείς άσκημα για τους Βησιγότθους
είναι κάτι ακίνητα μαζεμένα υποκείμενα
που παριστάνουν τους επιδρομείς.
Πάντως θα καταλάβατε τον αρχαίο ναό
τι αντιπροσώπευε ο γελωτοποιός
τι αντιπροσώπευα εγώ ο γελοίος
ποιοι οι Βησιγότθοι οι αρχιεπίσκοποι
κι ο ένδοξος αυτοκράτορας.
Υπάρχουνε προϋποθέσεις
για μια καινούργια άνοιξη.

Όταν…

Όταν ακούω να μιλάν για τον καιρό
όταν ακούω να μιλάνε για τον πόλεμο
όταν ακούω σήμερα το Αιγαίο να γίνεται ποίηση
να πλημμυρίζει τα σαλόνια
όταν ακούω να υποψιάζονται τις ιδέες μου
να τις ταχτοποιούν σε μια θυρίδα
όταν ακούω σένα να μιλάς
εγώ πάντα σωπαίνω.
Όταν ακούω κάποτε στα βέβαια αυτιά μου
ήχους παράξενους ψίθυρους μακρινούς
όταν ακούω σάλπιγγες και θούρια
λόγους ατέλειωτους ύμνους και κρότους
όταν ακούω να μιλούν για την ελευθερία
για νόμους ευαγγέλια και μια ζωή με τάξη
όταν ακούω να γελούν
όταν ακούω πάλι να μιλούν
εγώ πάντα σωπαίνω.
Μα κάποτε που η κρύα σιωπή θα περιβρέχει τη γη
κάποτε που θα στερέψουν οι άσημες φλυαρίες
κι όλοι τους θα προσμένουνε σίγουρα τη φωνή
θʼ ανοίξω το στόμα μου
θα γεμίσουν οι κήποι με καταρράκτες
στις ίδιες βρώμικες αυλές τα οπλοστάσια
οι νέοι έξαλλοι θʼ ακολουθούν με στίχους χωρίς ύμνους
ούτε υποταγή στην τρομερή εξουσία.
Πάλι σας δίνω όραμα.

Η διαθήκη μου

Αντισταθείτε
σʼ αυτόν που χτίζει ένα μικρό σπιτάκι
και λέει: καλά είμαι εδώ.
Αντισταθείτε σʼ αυτόν που γύρισε πάλι στο σπίτι
και λέει: Δόξα σοι ο Θεός.
Αντισταθείτε
στον περσικό τάπητα των πολυκατοικιών
στον κοντό άνθρωπο του γραφείου
στην εταιρεία εισαγωγαί – εξαγωγαί
στην κρατική εκπαίδευση
στο φόρο
σε μένα ακόμα που σας ιστορώ.
Αντισταθείτε
σʼ αυτόν που χαιρετάει απʼ την εξέδρα ώρες
ατελείωτες τις παρελάσεις
σʼ αυτή την άγονη κυρία που μοιράζει
έντυπα αγίων λίβανον και σμύρναν
σε μένα ακόμα που σας ιστορώ.
Αντισταθείτε πάλι σʼ όλους αυτούς που λέγονται μεγάλοι
στον πρόεδρο του Εφετείου αντισταθείτε
στις μουσικές τα τούμπανα και τις παράτες
σʼ όλα τʼ ανώτερα συνέδρια που φλυαρούνε
πίνουν καφέδες σύνεδροι συμβουλατόροι
σʼ όλους που γράφουν λόγους για την εποχή
δίπλα στη χειμωνιάτικη θερμάστρα
στις κολακείες τις ευχές στις τόσες υποκλίσεις
από γραφιάδες και δειλούς για το σοφό αρχηγό τους.
Αντισταθείτε στις υπηρεσίες των αλλοδαπών
και διαβατηρίων
στις φοβερές σημαίες των κρατών και τη διπλωματία
στα εργοστάσια πολεμικών υλών
σʼ αυτούς που λένε λυρισμό τα ωραία λόγια
στα θούρια
στα γλυκερά τραγούδια με τους θρήνους
στους θεατές
στον άνεμο
σʼ όλους τους αδιάφορους και τους σοφούς
στους άλλους που κάνουνε το φίλο σας
ως και σε μένα, σε μένα ακόμα που σας ιστορώ
αντισταθείτε.
Τότε μπορεί βέβαιοι να περάσουμε προς την
Ελευθερία.

   
Και μια ενδιαφέρουσα ιστορία, γραμμένη από τον Θανάση Γκαϊφύλλια. "..Όταν ο Μιχάλης το 1953 έγραψε το ΚΑΤΑ ΣΑΔΔΟΥΚΑΙΩΝ, έστειλε στο "ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΤΥΠΟ" ένα απο τα ποιήματα,τη ΔΙΑΘΗΚΗ ΜΟΥ προς δημοσίευση.Έπεσε πανικός.Στην προσπάθειά τους να τον απαξιώσουν,το δημοσίευσαν,αφού όμως πρώτα το λογόκριναν αγρίως.Το κουρέλιασαν. Αφαίρεσαν τις αναφορές για αντίσταση: -στην κρατική εκπαίδευση -στον φόρο -σ'αυτόν που χαιρετάει απ' την εξέδρα ώρες ατέλειωτες τις παρελάσεις -στον πρόεδρο του εφετείου -στις υπηρεσίες αλλοδαπών και διαβατηρίων -στις φοβερές σημαίες των κρατών -στη διπλωματία -στα εργοστάσια πολεμικών υλών -στα θούρια. Η οργισμένη απάντηση του ποιητή ήταν ένα συγκλονιστικό ποίημα, το ''Υστερόγαρφο''.


Υστερόγραφο

Η διαθήκη μου πριν διαβαστεί
– καθώς διαβάστηκε –
ήταν ένα ζεστό άλογο ακέραιο.
Πριν διαβαστεί
όχι οι κληρονόμοι που περίμεναν
αλλά σφετεριστές καταπατήσαν τα χωράφια.
Η διαθήκη μου για σένα και για σε
χρόνια καταχωνιάστηκε στα χρονοντούλαπα
από γραφιάδες πονηρούς συμβολαιογράφους.
Αλλάξανε φράσεις σημαντικές
ώρες σκυμμένοι πάνω της με τρόμο
εξαφανίσανε τα μέρη με τους ποταμούς
τη νέα βουή στα δάση
τον άνεμο τον σκότωσαν –
τώρα καταλαβαίνω πια τι έχασα
ποιος είναι αυτός που πνίγει.
Και συ λοιπόν
στέκεσαι έτσι βουβός με τόσες παραιτήσεις
από φωνή
από τροφή
από άλογο
από σπίτι
στέκεις απαίσια βουβός σαν πεθαμένος:
Ελευθερία ανάπηρη πάλι σου τάζουν.

ΣΧΟΛΙΟ

από:		ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ ΣΠΥΡΟΣ<s.politakis@hotmail.com>
προς:		ΜΠΟΓΙΟΠΟΥΛΟΣ , AΡΗΣ , "info@alfavita.gr" , ΑΝΑΠΟΔΑ , ΗΜΕΡΟΔΡΟΜΟΣ , "ΘΟΔΩΡΗΣ (ΛΟΓ)" , ΚΑΖΑΚΗΣ , ΚΑΤΣΙΚΗΣ , ΚΡΙΣΣΕΙΣ ΝΕΑΣ ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑΣ , ΛΑΖΟΠΟΥΛΟΣ , ΛΟΝΤΟΡΦΟΣ , ΛΥΚΙΔΗΣ , ΛΥΣΙΚΑΤΟΣ , ΟΛΜΕ , "ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ Ν. Φ." , ΠΟΛΙΤΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ , ΠΡΕΚΑ , ΡΑΝΙΑ , ΡΟΗ ΚΑΖΑΚΗΣ
ημερομηνία:		10 Οκτωβρίου 2017 - 8:30 μ.μ.                                                   Η ΛΗΘΗ ΩΣ ΜΟΧΛΟΣ ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΣΗΣ           (Δεν έχει νόημα να μελετάς ιστορία, αν την ακινητοποιείς στο χρόνο και δε μπορείς να δεις σ’ ένα τωρινό γεγονός την εξάρτησή του από το παρελθόν και τη φορά κίνησής του προς το μέλλον ). Τζοβάνι Βίκο,(1668-1744).          Ανάμεσα σε  άλλες καινοτομίες τα τελευταία χρόνια, η ηγεσία του ΥΠΕΠΘ στέλνει στα σχολεία εγκύκλιο με οδηγίες για τον εορτασμό της απελευθέρωσης της Αθήνας από τους Γερμανούς, την 12η Οκτώβρη του 1944.           Στη Ελλάδα , σε αντίθεση με τις υπόλοιπες χώρες που υπέστησαν τη φρίκη του ναζισμού,  καθιερώθηκε να τιμάται η ημερομηνία έναρξης του πολέμου, και όχι η λήξη του.                                    Αυτό συνέβη για πρώτη φορά εν μέσω κατοχής , δηλαδή την 28η Οκτώβρη του 1941, με πλήθος κόσμου να συμμετέχει στις εκδηλώσεις που είχε προετοιμάσει το ΕΑΜ, εμπρός από το άγαλμα του άγνωστου στρατιώτη,  αψηφώντας τους Ιταλούς καραμπινιέρους. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι συμμετείχαν παρελαύνοντες οι ανάπηροι του αλβανικού μετώπου , και ότι τα ξημερώματα της επετείου,  μια τεράστια φωτεινή επιγραφή φτιαγμένη από πυρσούς,  με τον τίτλο ΕΑΜ φωταγώγησε τον Υμηττό. Και είχε εκείνη η πρώτη επέτειος διττή σημασία: αφ’ ενός την απότιση φόρου τιμής στους νεκρούς του αγώνα , κι αφ’ ετέρου  το σύνθημα ενός νέου απελευθερωτικού ξεκινήματος, που γέννησε τα επόμενα χρόνια το μεγαλειώδες έπος της εθνικής αντίστασης.           Γιατί όμως εκείνη η μέρα κουβαλούσε τόσο έντονο συγκινησιακό φορτίο;       Ένας λαός ταλαιπωρημένος από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, με περιορισμένες ελευθερίες και δικαιώματα, με ανεπαρκέστατη στρατιωτική προετοιμασία και οργάνωση, ενώθηκε παθιασμένα κάτω από την κοινή υπέρτατη αξία, τον πόθο για τη διατήρηση της ελευθερίας του. Παραμέρισε τις πολιτικές αντιθέσεις, συμφιλιώθηκε με την ιδέα της φασίζουσας κεντρικής διοίκησης ,( περίπτωση κομμουνιστών ) ,και καβαλώντας ό,τι μέσο έβρισκε μπροστά του, τράβηξε τραγουδώντας για τα σύνορα,  για να υπερασπιστεί την πατρίδα του.         Όρθωσε το ανάστημά του στον καλπάζοντα φασισμό του «άξονα» και κατάφερε αυτό που φάνταζε μέχρι τότε ακατόρθωτο: κατατρόπωσε και απώθησε την ατσάλινη μηχανή του Μουσολίνι, την ίδια ώρα που τα ναζιστικά στρατεύματα καταλάμβαναν τις μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες κάνοντας περίπατο. Η Ελλάδα διατήρησε την ανεξαρτησία της για οκτώ ακόμη μήνες !       Ο συμβολισμός λοιπόν αυτής της ημέρας είναι πάντα καταλυτικός και επίκαιρος. Καμία ΝΕΑ ΤΑΞΗ  πραγμάτων παλαιότερη ή νεότερη , δε μπορεί να εφαρμόσει τα σχέδιά της, όταν έχει απέναντι της ένα λαό ενωμένο , και αποφασισμένο να πεθάνει για τα ιδανικά της αυτοδιάθεσης και της ελευθερίας.      Πρέπει λοιπόν ο λαός να διασπαστεί, ενώ ταυτόχρονα να ξεριζωθούν από το συλλογικό υποσυνείδητο τα στοιχεία εκείνα που είναι ικανά να πυροδοτήσουν πατριωτικά αισθήματα. Χρησιμοποιούνται  σχολαστικά δύο μέθοδοι:      α) Αναλαμβάνουν «εργολαβικά» να εκφράσουν τις πατροπαράδοτες αξίες τα πιο αντιδραστικά στοιχεία της ελληνικής κοινωνίας, οι ομοϊδεάτες των ναζί, (βλέπε χρυσή αυγή). Ταυτόχρονα, η αριστερά απεμπολεί αυτό το ρόλο, (σκόπιμα άραγε;), αναμασώντας  θεωρίες περί διεθνισμού και ανοιχτών συνόρων. Άρα, όποιος μιλήσει για έθνος, πατρίδα ή σημαία,  χαρακτηρίζεται αυτομάτως εθνικιστής ή φασίστας , παραβλέποντας τη βασική αρχή των μεγάλων κοινωνικών επιστημόνων, ότι : για να είναι κάποιος διεθνιστής και να σέβεται τα έθνη των άλλων , πρέπει πρώτα να σέβεται και ν’ αγαπάει το δικό του.      β) Επιβάλλεται η άμβλυνση της συλλογικής ιστορικής μνήμης . Το κυρίαρχο δόγμα, είναι η λήθη προς το παρελθόν, στο όνομα της αρμονικής συμβίωσης εντός της ΕΕ. Έτσι σιγά- σιγά και με διάφορες αιτιάσεις , ξαναγράφονται βιβλία που «στρογγυλεύουν» απόψεις και νοήματα, επιστρατεύονται αναθεωρητές ιστορικοί που έχουν περάσει πρώτα από τα σαλόνια της παγκόσμιας διακυβέρνησης ,(λέσχη Μπίλντεμπεργκ), ιδιωτικοί φορείς και ΜΜΕ αναλαμβάνουν να φωτίσουν σημαντικά γεγονότα από τη δική τους «αντικειμενική» σκοπιά, ενώ ομάδες πανεπιστημιακών προασπίζονται το δικαίωμα Γερμανών ομολόγων τους στην παραχάραξη ιστορικών στοιχείων (περίπτωση Ρίχτερ).       Να λοιπόν πιο είναι το βαθύτερο νόημα  της μετατόπισης του κέντρου ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης σχετικά με τον εορτασμό: Να «περάσει» σιγά σιγά το μήνυμα, ότι η απελευθέρωση ήταν προϊόν της συμμαχικής νίκης, λησμονώντας ότι, το μεγαλύτερο κομμάτι της χώρας , με εξαίρεση τα μεγάλα αστικά κέντρα, ήταν κατ’ ουσία ελεύθερο πολύ νωρίτερα , χάρη στις θυσίες και τον αγώνα αυτών που τάχθηκαν «να φυλάττουν Θερμοπύλες». Να ξεπεραστούν οι αγκυλώσεις του παρελθόντος και η εμμονή σε ιστορικές μνήμες και ν’ αρχίσουμε να νιώθουμε περισσότερο Ευρωπαίοι πολίτες , παρά Έλληνες. Να κυριαρχήσει η αντίληψη ότι μόνο χέρι-χέρι με τους φίλους και εταίρους  μπορούμε ν’ αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες και τις προκλήσεις, ότι μόνοι μας είμαστε καταδικασμένοι ν’ αποτύχουμε. N’ απομονωθεί η ιστορική μας παράδοση σα λίκνο και αφορμή μιας νέας εθνικής παλιγγενεσίας, στους νέους αγώνες που βιώνουμε καθημερινά. Ν’ αρκεστούμε σε ό,τι μας παραχωρείται λόγω μεγαλοθυμίας των δανειστών και να πάψουμε να διεκδικούμε ακόμη και τα βασικά μας ανθρώπινα δικαιώματα. Να εξιδανικεύσουμε την ασφάλεια της φυλακής μας, και να μην οραματιζόμαστε την έκθεσή μας στους κινδύνους της ελευθερίας, της αυτοδιάθεσης, και της εθνικής κυριαρχίας.        Δυστυχώς όλα αυτά προωθούνται μεθοδικά από όλους τους βασικούς πολιτικούς φορείς της χώρας, σε αγαστή συνεργασία με τους περίφημους «θεσμούς», όπως πειθαναγκαστήκαμε να ονομάζουμε τους δεσμοφύλακές μας.         Θα τους το επιτρέψουμε; (ΥΓ) Πόσοι άραγε γνωρίζουν ότι η Γερμανία, για τους δικούς της λόγους, δεν υπέγραψε ποτέ συνθήκη ειρήνης με την Ελλάδα;

Νικόλαος Κάλας-ΑΚΡΟΠΟΛΗ

Ο μεγάλος αιρετικός Νικόλαος Κάλας

Ποίηση εν κινήσει: Ο Νικόλαος Κάλας στα ερείπια της Ακρόπολης

ΤΟ ΑΙΤΗΜΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ

Ίχνος παρηγοριάς δε βρίσκω πια στα ερείπια.
Νικόλαος Κάλας

Το 1976, ο Οδυσσέας Ελύτης, προλογίζοντας την πρώτη συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του Νικόλαου Κάλας (Οδός Νικήτα Ράντου, Ίκαρος, 1977), θα γράψει: «Στην ιστορία όμως της Λογοτεχνίας, όχι αυτήν που καταρτίζουν οι ειδικοί αλλά την άλλη, που η πυξίδα της δεν υπάκουει πάντοτε στον βορρά, μου άρεσε ανέκαθεν να παρακολουθώ τις παλινδρομικές αποτιμήσεις του χρόνου: που τον βλέπεις να προωθεί άξαφνα μια συγκίνηση του 1931 στα 1976 και αντίθετα, μιαν ευαισθησία δήθεν σημερινή να την απωθεί –με χαιρεκάκεια θα’ λεγα– σαράντα χρόνους πίσω. Αλλά όταν η γοητεία μπαίνει στη μέση, αλλάζουν όλα. Επειδή η γοητεία μοιάζει με τη θάλασσα· κι ευτυχώς».

Για πολλούς και ποικίλους λόγους –πέρα από την αδιαφιλονίκητη γοητεία του Νικόλαου Κάλας, τόσο της προσωπικότητας όσο και του έργου του– θα μπορούσε να επιδιώξει κανείς να επιστρέψει σήμερα, άλλα σαράντα έτη μετά και την Νικήτα Ράντου, στις αρχές της δεκαετίας του ’30, προσπαθώντας να ανακαλύψει κάτι από αυτήν τη συγκίνηση που θα κάνει τον Ελύτη στον ίδιο πρόλογο παρακάτω να προειδοποιήσει για τα εν λόγω ποιήματα: «Τρέμεις μην εκραγούν στα χέρια σου».

Τον Οκτώβρη του 1932, εκδίδονται στην Αθήνα από τις εκδόσεις «Πυρσός» (στο εξώφυλλο αναγράφεται ως έτος έκδοσης το 1933) και με το ψευδώνυμο Νικήτας Ράντος  τα Ποιήματα του κατά κόσμον Νικόλαου Καλαμάρη. Η ποιητική ενασχόληση όμως δεν είναι παρά μόνο μία από τις πολλές πλευρές της δραστηριότητας του πολυώνυμου και πολυσχιδή Καλαμάρη. Ο λάβρος από τις σελίδες των αριστερών περιοδικών της εποχής νεαρός κριτικογράφος Μ. Σπιέρος (εμπνευσμένος από τον επαναστάτη Μαξιμιλιανό Ροβεσπιέρο), το μαχητικό μέλος της «Φοιτητικής συντροφιάς» και υποστηρικτής του «Εκπαιδευτικού Ομίλου» του Γληνού, ο αποστάτης της μεγαλοαστικής του καταγωγής ανένταχτος μαρξιστής και κατευθυνόμενος προς τον τροτσκισμό διανοούμενος, ο πρωτοπόρος υπερρεαλιστής ποιητής Νικήτας Ράντος –από τους πρώτους που χρησιμοποίησαν ελεύθερο στίχο στην Ελλάδα–, ο συνοδοιπόρος των σουρρεαλιστών στους κύκλους του Παρισιού της δεκαετίας του ’30 και ο καταξιωμένος μεταπολεμικά στην Αμερική ρηξικέλευθος θεωρητικός της τέχνης Nicolas Calas, είναι ένα και το αυτό πρόσωπο, αυτός που ο Αντρέ Μπρετόν στα Προλεγόμενα του τρίτου μανιφέστου του σουρρεαλισμού, θα αποκαλέσει ως ένα από «τα πιο διαυγή και τολμηρά πνεύματα» της εποχής του. Ο μοντερνιστής, αμφισβητίας και πολύ μπροστά από την εποχή του Νικόλαος Κάλας, όπως τελικά επικράτησε να λέγεται, ασφαλώς χρειάστηκε να καταβάλει και το ανάλογο κόστος που όλα αυτά συνεπάγονται: Ψόγοι, λοιδορίες, εμπαιγμοί και εν τέλει πλήρης σιωπή και απαξίωση για το ποιητικό του έργο στα καθ’ ημάς.

Ένα θεμελιώδες στοιχείο της ποίησής του, όπως επισημαίνει ο Mario Vitti στη μελέτη του για τη Γενιά του ’30, είναι η «κίνηση»: «ο Ράντος καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια, λίγο μετά το 1930, για να συγκροτήσει μία ποίηση κίνησης, χρησιμοποιώντας γι’ αυτό το σκοπό ένα ανάλογο υλικό σε έντονη κίνηση, καθώς και ένα λόγο γοργά εναλλασσόμενο, σε στενή συνάρτηση με τη γενική κίνηση. Ήταν και αυτός ένας τρόπος να αντιδράσει ο νέος ποιητής στη λυρική ακινησία, στον αδρανή ναρκισσισμό που ακινητοποιεί εκείνα τα χρόνια την ελληνική ποίηση». Μα και ο ίδιος ο Κάλας άλλωστε βρίσκεται διαρκώς εν κινήσει και εν εγρηγόρσει, όχι μόνο γιατί ταξιδεύει για πολλά χρόνια, πριν καταλήξει να εγκατασταθεί οριστικά μετά το 1940 στη «Μανχατανή Βαβυλώνα» του, με μία ταυτότητα που αδιάλειπτα μεταβάλλεται, μεταπηδώντας από το ένα πεδίο δράσης στο άλλο, αλλά κυρίως γιατί παραμένει πάντα ανήσυχος, αεικίνητος, ασυμβίβαστος, μία ρευστή ύλη που εμπεριέχει αντιφάσεις και ρήξεις, μεταπτώσεις και αντιθετικές συνθέσεις.

Στην πρώτη του συλλογή, τα Ποιήματα του 1932, (θα επανεκδοθεί μαζί με άλλα μεταγενέστερα από τις εκδόσεις Ίκαρος στη συλλογή Γραφή και Φως το 1983), που έχει έντονες μαρξιστικές και φουτουριστικές επιρροές και στην ενότητα με τον τίτλο «Βουή», θα εντάξει το ποίημα «Ακρόπολη», όπου πίσω από ένα σατιρικό προκάλυμμα χλευάζει τη στερεότυπη ωραιοποιημένη εικόνα της Ακρόπολης και την αθρόα τουριστική της εκμετάλλευση, όπως συνετέλεσαν σε αυτήν ξένοι φιλέλληνες και καλλιτέχνες, μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους:

ΑΚΡΟΠΟΛΗ

Στο πρώτο πλάνο
ο Παρθενός
ο δηλητηριασμένος με ψυχαρική μελάνη
ο ψεύτικος, ο νεκρός
ο σκοτωμένος με φακό σε πλούσιο χαρτί
από τον Μπουασονά
νεκροθάπτη της Ελλάδας –
για φόντο χέρια σταυρωμένα
μπλεγμένα
σε θέση προσευχής
εντατικής προσευχής
τα χέρια φλύαρα χοντρά
εξόχως χοντρά
στα δάχτυλα για δαχτυλίδια
σύρματα ηλεκτρικά
που τρεμοσβούν τη λέξη
Ρ ε ν ά ν
– ο επίσημος της Ακρόπολης
κανδηλανάφτης –
πάνου στα μάρμαρα
πόδια, κοιλιά, στήθια, χέρια
μαλλιά ξέπλεκα
της Νταλιλάς
αλλά οι τρίχες κομμένες
είναι χορεύτρα που βαρέθηκε τα παρκέτα
και πηδά
σε παλιά μάρμαρα
προκλητικά
πηδά ανάμεσα σε κολόνες
τοποθετημένες φανταστικά
από ποιητή μεγαλόπνοο πολύ
τον Χερ Καρλ Μπέντεκερ –
κι όλα αυτά
κάποιας έκθεσης Ζαππείου ο προβολέας
ρεκλάμα οίκου γαλλικού
τα χτυπάει σαδικά
με μπουνιές στ’ αυτιά μας
έχει απόφαση ο αθεόφοβος
να ριμάρει με το φεγγάρι
ενώ σε νύχτες πανσελήνου
ο φορατζής εισπράττει τα φιλιά
που κρύβει ψεύτικης καρυάτιδας η φούστα
κι αφήνει σ’ αυτές
χοντρές κοιλιές
σ’ αυτούς σωληνάρια εξακόσια εξ
μόνο κύλινδροι φαίνονται εδώ πέρα
κολόνες ίσιες πεσμένες
μαρμάρινες και άλλες
ρολ-φιλμ, αγκφά, κοντάκ
νομισμάτων – τα ρέστα
αλλαγμένων δολαρίων και στερλινών
κυλινδρικά επίσης οι λέξεις ετούτες
ζουμερά πέφτουν
λέξεις εμπνευσμένες
από τη φρίκη που μας προξενούν
οι κανονιές του Μοροζίνη –
τα κανόνια κι αυτά κυλινδρικά
κάθε μέρα γκρεμίζουν τις ακρόπολες
κάθε μέρα γκρεμίζουν τις ακροπόλεις
που αναστηλώνουν άλλοι σε πλάκες αρνητικές
φωνάζουν τα κλικ των κοντάκ
λέξεις που απαγγέλλει
με ρυθμό μηχανής άντλερ
κυρία ηθοποιός
εκπορνεύει τ’ αυτιά μας
μ’ αδύναμο λάρυγγα
οχετό της ψυχής της
που χύνει τελικά
σε χειροκροτήματα
– μαύροι αφροί θάλασσας ενετικής.

Εικονοκλαστικά εδώ, ο Κάλας παρουσιάζει έναν Παρθενώνα νεκρό και ρημαγμένο και σε μία κινηματογραφικής κίνησης αλληλουχία, ξεδιπλώνει τους πρωταίτιους αυτής της καταστροφής. Διακωμωδεί τη μεταγραφή στη δημοτική «Παρθενός» του Ψυχάρη, εμφανίζει τον Φρεντ Μπουασονά ως νεκροθάφτη του Παρθενώνα, αποδοκιμάζοντας την ειδυλλιακή απεικόνισή του στις πασίγνωστες φωτογραφίες του στις αρχές του 20^ού αι., και σαρκάζει τον Ερνέστο Ρενάν για την περίφημη «Προσευχή» του «πάνω στην Ακρόπολη», επιφυλάσσοντας γι’ αυτόν τη θέση του καντηλανάφτη. Ύστερα, ρίχνει τους προβολείς του στις γυμνές χορεύτριες της Νέλλης που βρήκαν καινούργιο παρκέ στα πεντελικά μάρμαρα, συμβάλλοντας ακόμη περισσότερο στη φήμη του μνημείου ενώ από την αιχμή της πένας του δεν ξεφεύγουν ούτε οι ονομαστοί οδηγοί του Καρλ Μπέντεκερ, το ταξιδιωτικό ευαγγέλιο της εποχής για τους πάσης φύσεως περιηγητές. Και εν γένει εκτοξεύει τα βέλη του προς όλους όσους είδαν τον Παρθενώνα σαν μία ευκαιρία για να προβάλουν μία λουστραρισμένη εικόνα της αρχαιότητας και τον κατέστησαν αντικείμενο επίδειξης, αξιοποίησης, προβολής.

Η Ακρόπολη είναι νεκρή κατά τον Κάλας και την θανάτωσαν όλοι αυτοί που υποτίθεται την εξυψώνουν. Αλλά η μεγαλύτερη πρόκληση στο ποίημα συνίσταται στην αντιπαραβολή της καταστροφής του Παρθενώνα από τις βόμβες του Μοροζίνι, κατά τον ενετοτουρκικό πόλεμο του 1687, όταν ο ναός είχε μετατραπεί σε πυριτιδαποθήκη, με την «καταστροφή» που επιφέρουν στο μνημείο τα φιλμ των φωτογράφων, οι κινηματογραφικές μηχανές και οι εκτυφλωτικοί προβολείς των εκθέσεων. Φιλέλληνες και αρχαιολάτρες που εφορμούν για να το απαθανατίσουν, το τραυματίζουν ανεπανόρθωτα, ίσως χειρότερα και από την οβίδα του Μοροζίνι. «Δεν είμαι διόλου βέβαιος εάν στην ομορφιά του Παρθενώνα δεν συνετέλεσε πάρα πολύ κι ο Μοροζίνι», προβοκατόρικα θα δηλώσει, περίπου την ίδια περίοδο, στο δοκίμιό του «Γύρω στην Μοντέρνα Τέχνη» (1931). Πολλά χρόνια πριν τον Ντάνιελ Μπούρστιν, τον αμερικανό ιστορικό που στις αρχές της δεκαετίας του ’60, στο εμβληματικό έργο του για την αμερικανική –και όχι μόνο– κουλτούρα “The Image” μίλησε για τα απατηλά «ψευδο-γεγονότα» που παράγει η τουριστική βιομηχανία, ο Κάλας διαβλέπει εδώ την επερχόμενη έκρηξη της ψευδαισθησιακής πραγματικότητας που σκηνοθετεί ο τουρισμός. Οι ξένοι επισκέπτες της Ακρόπολης που ανεβαίνουν στον ιερό βράχο δεν βλέπουν τον αρχαίο ναό όπως είναι στην πραγματικότητα αλλά το παραμορφωμένο είδωλο της κατασκευασμένης εικόνας, όπως φτάνει σ’ αυτούς.

Η ιδέα της καταστροφής της Ακρόπολης και γενικά αρχαιοτήτων και μνημείων του παρελθόντος που έχουν καταλήξει αβάσταχτο φορτίο και τροχοπέδη, είναι μία μηδενιστική μεν γοητευτική δε μέσα στην αιρετικότητά της σύλληψη, με πολλούς εκφραστές· όπως στην ντανταϊστικής πνοής «Διακήρυξη Υπ. Αριθμόν 1», του Σ.Α.Σ.Α (Συνδέσμου Αισθητικών Σαμποτέρ Αρχαιοτήτων) που κυκλοφόρησε ο παραγνωρισμένος αυτόχειρας συγγραφέας Γιώργος Μακρής το 1944 και καλούσε σε «ανατίναξη των αρχαίων μνημείων, προπαγάνδα ενάντια στις αρχαιότητες και σε κάθε αντικείμενο που δε μας αρέσει». Μία προσωπικότητα και μία ιστορία που εγκιβωτίζει επιτυχώς ο συγγραφέας Χρήστος Χρυσόπουλος στην αναθεωρημένη έκδοση της νουβέλας του «Ο Βομβιστής του Παρθενώνα» το 2010. Αλλά και τα προτάγματα του φουτουρισμού, από τον οποίο επηρεάστηκε ο Κάλας, προς την ίδια κατεύθυνση κινήθηκαν. Στο ιδρυτικό του Μανιφέστο, ο Μαρινέττι μετά βδελυγμίας αποστρέφεται κάθε ένδειξη προγονολατρείας και ζητεί την κατεδάφιση μουσείων και βιβλιοθηκών.

Διαχωρίζοντας ασφαλώς τη θέση μας από όποια μηδενιστική εμπρηστική διάθεση ενυπάρχει σε τέτοια οράματα, ας επιμείνουμε στην αξία της ποιητικής μεταφοράς: τα απομεινάρια μίας παρελθούσης δόξας προβάλλουν ως άχθος βαρύ ενώ ο εκμηδενισμός τους ως εν δυνάμει όχημα αναγέννησης προκειμένου να ανακοπεί μία φθίνουσα πορεία. Η ποίηση μπορεί να φέρει το βάρος αυτού του σοκ. Η ποίηση μπορεί να αφυπνίσει, η ποίηση διαθέτει το καύσιμο υλικό για να διασπείρει «εστίες πυρκαγιάς» (όπως το ομότιτλο σημαίνον θεωρητικό έργο του Κάλας “Foyers d’ Ιncendie”), σαν αυτές που άφηνε πίσω της η ερεθιστική σκέψη του.

«Το ποίημα δεν ακούει, ούτε βλέπει. Ξαναδιαβάζεται» λέει ο Κάλας. Και η καινούρια ανάγνωση φυσικά προϋποθέτει και μία διαφορετική ερμηνεία, ένα νέο πρίσμα που θα φωτίσει ό, τι στον καιρό του υποτιμήθηκε. Το ποίημα στέκει αδιάφορο και αγέρωχο απέναντι στις κριτικές, στις εποχές, στις προθέσεις του ίδιου του ποιητή· και το έργο του Κάλας, το πλέον πρόσφορο σε τέτοιου είδους αναγνώσεις. Τον ξαναδιαβάζουμε, λοιπόν, με πλήρη συνείδηση ότι εδώ υπάρχουν πλούσια ανεκμετάλλευτα κοιτάσματα σκέψης και προσδοκώντας τη στιγμή που θα κατακτήσει τη θέση που δικαιούται, σύμφωνα και με την εισαγωγική παρατήρηση του Ελύτη για τα καπρίτσια του θαυματοποιού χρόνου και την «παλινδρομική αποτίμησή» του.

Ο Κάλας, ως γνωστόν, αποτελεί ιδιάζουσα περίπτωση της Γενιάς του ’30, ενώ κινήθηκε αρκετά μακριά από τον ελληνοκεντρισμό της και δεν συνομολόγησε σε όλα αυτά που οι βασικοί εκπρόσωποί της συνόψισαν υπό τον όρο «ελληνικότητα». Αλλά υπάρχει ένα σημείο σύγκλισης στον στοχασμό του με τον «ελληνικό ελληνισμό» του Σεφέρη, όπως διαφαίνεται και στο ποίημα «Ακρόπολη», και αυτό είναι το αίτημα αποτίναξης ενός παρελθόντος όπως το διαμόρφωσαν οι Ευρωπαίοι κι εμείς βολικά ενστερνιστήκαμε, δίχως να το υποβάλουμε στη βάσανο της επεξεργασίας. Ο νεοκλασικισμός και ο άκριτος θαυμασμός του Βίνκελμαν για την αρχαία ελληνική Τέχνη, τα ρομαντικά ιδεώδη του Γκαίτε και του Σίλλερ, η Ελλάδα ως μούσα του Σατωμπριάν και του Χαίλντερλιν, πόση σχέση είχαν όλα αυτά με μία αυθεντική ελληνική ταυτότητα και πόσο τάχα δεν ανταποκρινόντουσαν και σε ανάλογους ευρωπαϊκούς πόθους για το κλέος της γηραιάς ηπείρου; Οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν παρεμβαίνουν μόνο στη ναυμαχία του Ναβαρίνου αλλά μέσω του φιλελληνικού κύματος που ενσκήπτει στο νεοσύστατο τότε ελληνικό κράτος και στην αναβίωση ενός ένδοξου παρελθόντος, όχι απλώς ως ιστορική μνήμη αλλά ως συμπαγές ιδεολόγημα. Οι παραζαλισμένοι από την απότομη μετάβαση στη νεωτερικότητα Βαλκάνιοι χωριάτες έπρεπε να πεισθούν ότι όχι μόνο είναι απευθείας απόγονοι του Περικλή αλλά και Ευρωπαίοι ή άλλως «Η σύγχρονη Ελλάδα είναι ένα αποχωρητήριο χτισμένο από φιλέλληνες πάνω στα ερείπια ενός αρχαίου ναού», σύμφωνα με τον γνωστό αφορισμό του Κονδύλη.

Η ανάγκη δημιουργίας ενός νέου παρελθόντος, ενός «Μεταχθές», όπως είναι ο όρος που χρησιμοποιεί σε άλλο ποίημά του, είναι μία προβληματική που απαντάται συχνά στο έργο του Κάλας και όχι μόνο το ποιητικό. «Δε μπορώ να ζήσω αν δε βρεθεί για μένα κάποιο άλλο παρελθόν» λέει στη Νικήτα Ράντου. Η σχέση μας με τον Παρθενώνα σήμερα δεν έχει διαφοροποιηθεί και πολύ από το 1932: Ένα αειθαλές σύμβολο που αντέχει κόντρα σε αλλαγές, καταστροφές, παραμορφώσεις και στην ιστορική ασυνέχεια αλλά παράλληλα παραμένει αμετακίνητο μέσα στη στασιμότητα του νοήματός του και ιερό ταμπού, ένα μέτρο τελειότητας που κανείς δεν φτάνει αλλά που δεν χάνει και ευκαιρία να το επικαλείται, ξένος ή γηγενής. Ο κοινότοπος  επαναλαμβανόμενος τρόπος θαυμασμού, η ανύψωσή του σε βάθρο που απέχει παρασσάγγας από το παρόν, εμποδίζει τη διαλεκτική με το μνημείο. Όπως δηκτικά σημειώνει σχετικά ο Αλέξανδρος Αργυρίου: «σκέπτομαι […] μήπως είναι λογικό να προσθέσουμε στα αποδεκτά συμπλέγματα και το σύμπλεγμα του Παρθενώνα».

Το μείζον ζήτημα που αναδύεται από την «Ακρόπολη» του Κάλας είναι αυτό του πολυσυζητημένου επαναπροσδιορισμού της νεοελληνικής ταυτότητας, ένα αίτημα που στα χρόνια της κρίσης ασφαλώς προβάλλει πιο επίκαιρο από ποτέ. Πολλές δεκαετίες πριν, ο μετέπειτα διανοούμενος της διασποράς, αποκαθηλώνοντας το πλέον εμβληματικό μνημείο της Αθήνας, ουσιαστικά αναρωτιέται: «Ποιοι είστε;» «Ποιοι είστε;» αναρωτιόντουσαν και οι ορδές των φιλελλήνων και περιηγητών που συνέρρεαν από όλες τις γωνιές της Ευρώπης στην επαναστατημένη οθωμανική επαρχία, συνεπαρμένοι από τα αρχαιοελληνικά ιδανικά, αλλά δεν συναντούσαν τους Κούρους και τους Απόλλωνες που φαντασιώνονταν. «Ποιοι είστε;» αναρωτιούνται σήμερα και τόσοι όψιμοι φιλέλληνες που στα χρόνια της οικονομικής κρίσης επικαλούνται τα «φώτα» της Ελλάδας για να την υπερασπιστούν, για να ζητήσουν την επιείκεια των ισχυρών και για να υπενθυμίσουν πόσα της χρωστάει η Δύση, καταφεύγοντας συχνά σε γραφικότητες, όπως το περίφημο ποίημα του Γκύντερ Γκρας, με αφορμή την ελληνική κρίση, «Η ντροπή της Ευρώπης». Πάλι ένα παρελθόν μέσα από τα μάτια των ξένων, πάλι μία αλλοτινή αίγλη, σπάνια θα ακούσει κανείς να επικαλείται το σήμερα, αυτόν τον αιώνα, το παρόν.

«Ποιοι είστε;», μοιάζει να αναρωτιέται τις νύχτες κι ο απαστράπτων Παρθενώνας, που στέκει αινιγματικός μέσα στο θάμβος που προκαλεί και ως άλλη Σφίγγα μας καλεί να λύσουμε το σύγχρονο αθηναϊκό αίνιγμα. Στην πραγματικότητα, είναι αυτός που μας παρατηρεί κι όχι εμείς αυτόν. Σε μια πόλη που κείται πάνω στα λείψανα ενός δανεικού μεγαλείου, ανυψώνεται από τα σπλάχνα της, τόσο υπεράνω, τόσο απομακρυσμένος από αυτήν, ξένο σώμα αλλά και τόσο οικειοποιημένο και σίγουρα όχι αρκετή παρηγοριά για το ζόφο μιας κοινωνίας που όζει από τη στασιμότητα. «Έχουν κατασκευασθεί για να ποτισθούν τα πέρατα της γης με τη δόξα πόλης που πλένεται σε άνυδρο ποτάμι / με ό, τι απομένει από την δόξα αυτή» γράφει στο ποίημα «Αθήνα 1933» ο Κάλας. Και τα απομεινάρια αυτής της «δόξας» είναι πια βάρος που πρέπει να αποτιναχθεί, κόμπος που πρέπει να λυθεί, αλλά και ευκαιρία για να αναγεννηθεί εκ τέφρας το νόημά της.

Ο Παρθενώνας παραμένει πάντα πεδίο πρόσφορο για κρίσεις που αφορούν τη συλλογική μας ταυτότητα, τις αγκυλώσεις και την παρελθοντολαγνεία μας, τη σχέση μας με τους ξένους, τη θέση μας στην ιστορική διαχρονία. Παραμένει όμως πάντα έδαφος γόνιμο και για το χτίσιμο μιας νέας σχέσης. Μπορούμε να διαλεχθούμε μαζί του υπό νέους όρους; Μπορούμε να οικοδομήσουμε έναν νέο συμβολισμό πάνω στα συντρίμμια της κακοπαθημένης από την υπερπροβολή εικόνας της Ακρόπολης; Μπορούμε να ορίσουμε μία νέα ταυτότητα, απαλλαγμένη από ψευδαισθησιακά ιδεολογήματα και ξενοκίνητες φαντασιώσεις; Μπορούμε να εκκινήσουμε προς το μέλλον, αν δεν απεγκλωβιστούμε από τα δεσμά ενός βαρύτιμου παρελθόντος, για το οποίο δεν κοπιάσαμε και που η προστατευτική αγκάλη του μας εμποδίζει να ενηλικιωθούμε; Μπορούμε να εφεύρουμε ένα νέο παρελθόν, όπως έλεγε ο Κάλας, παρατηρώντας πλέον εμάς στον καθρέφτη και όχι εμάς μέσα από το πώς μας βλέπουν οι άλλοι; Τα ερωτήματα παραμένουν ανοιχτά και μάλλον θα παραμείνουν ως έχουν για πολύ καιρό ακόμα.

                                                     

Νικόλας Κάλας

Ο γνωστός – άγνωστος ποιητής Νικόλας Κάλας

Ο Νικόλας Κάλας ή Νικήτας Ράντος (πραγματικό όνομα Νικόλαος Καλαμάρης, παραδίδεται και ως Καλαμάρας 1907-1988) είναι ένας ποιητής άγνωστος στο ευρύ κοινό αλλά κι ένας ποιητής που πραγματικά ξεχωρίζει μέσα στα ελληνικά γράμματα, τόσο με την ιδεολογική του τοποθέτηση (συνεπής μαρξιστής, του τροτσκιστικού χώρου,  αν και με μεγαλοαστική και φαναριώτικη καταγωγή), όσο ότι αποτελεί κι έναν τολμηρό ανανεωτή της ελληνικής ποιητικής γλώσσας. Πρώτος μεταφραστής του Τόμας Έλιοτ (αλλά και τους Λουίς Αραγκόν) κι ένας από τους πρώτους που αξιοποίησαν τις δυνατότητες του ελεύθερου και του πεζού στίχου από τη δεκαετία του ’30. Επίσης είναι ένας από τους πρώτους που αναγνώρισαν την αξία του Αλεξανδρινού ποιητή Κωνσταντίνου Καβάφη, ακόμα κι αν δεν αναφέρεται σχεδόν πουθενά γι’ αυτή του τη συμβολή, ενώ είναι κι ένας ποιητής που ακολούθησε ένα τελείως διαφορετικό, πραγματικά ριζοσπαστικό, δρόμο στη θεματολογία του, εφόσον αμφισβήτησε τα περί ελληνικότητας που εισήγαγε η Γενιά του ’30 – αν και αποτελεί έναν από τους επιφανέστερους εκπροσώπους της. Λογοτεχνικός κριτικός, συνεργαζόμενος με πλήθος ελληνικών και διεθνών περιοδικών και θεωρητικός δοκιμιογράφος (βλέπε τον τόμο «Η Τέχνη την εποχή της διακύβευσης» που εκδόθηκε στην Αμερική), συνδύασε τη μαρξιστική θεώρηση της τέχνης και την υπερρεαλιστική στάση με μια προοδευτική ματιά πάνω στο φαινόμενο της ψυχανάλυσης, χωρίς τους αστικούς περιορισμούς που συνειδητά επέβαλλε στο έργο του ο υπερρεαλιστής ποιητής Ανδρέας Εμπειρίκος, προχώρησε σε μια προσπάθεια ανανέωσης της ελληνικής ποιητικής παρουσίας. Έκτος από τα ελληνικά έγραψε στην αγγλική και στη γαλλική γλώσσα.
Δυστυχώς, από τους ομότεχνούς του μόνο θετική αντιμετώπιση δεν είχε. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε, το ποίημα του Γιώργου Θεοτοκά «Ηδυπαθής ευπατρίδης από το Κουρδιστάν» που αναδημοσιεύεται στο «Μ» (σ. 68) αποδίδει με περισσή ενάργεια, και με προκάλυμμα την αθώα σάτιρα, τη χλευαστική διάθεση με την οποία αντιμετώπισαν οι συνάδελφοί του την πρώτη εμφάνιση του Κάλα. Η αντίδραση των πνευματικών κύκλων είχε άμεσο αντίκτυπο στο έργο του. Το 1933 και 1934 δημοσιεύει τρεις μικρές συλλογές (τα «Τετράδια» Α´, Β´, Γ´), αλλά εκτός εμπορίου. Η θεματική των ποιημάτων αλλάζει. Κοινός τόπος γίνεται το αίσθημα της αποτυχίας και οι τάσεις φυγής. Αντίθετα όμως από την πρώτη υποδοχή που του επιφύλαξαν οι εγχώριοι ομότεχνοί του έχουμε τον ποιητή Αντρέ Μπρετόν ο οποίος τον κατέταξε στα «πιο φωτεινά και τα πιο τολμηρά» μυαλά της εποχής του. Να σημειώσουμε μάλιστα ότι ο Νικόλας Κάλας ήδη από το 1934 ήταν μέλος της υπερρεαλιστικής ομάδας στο Παρίσι ενώ  το 1933 είχε εκδώσει την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο «Ποιήματα». Έδωσε διαλέξεις και συνεργάστηκε με τα περιοδικά «Χνάρι» και «Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα», με τα οποία συνεργαζόταν ο φίλος του Μιχάλης Ράπτης (Pablo). Τιμήθηκε με το Α΄ Κρατικό Βραβείο ποίησης το 1977, για τη συλλογή «Οδός Νικήτα Ράντου».

Πολέμιος της ποιητικής παράδοσης, γνωστές οι κρίσεις του για τους Κωστή Παλαμά και Διονύσιο Σολωμό, σχετικά με την ποιητική τους ταυτότητα και την ιδεολογική τους τοποθέτηση, επικριτικός και αρνητικά προσκείμενος στην ποίηση του Κώστα Καρυωτάκη, αδυνατώντας κατά βάθος να δει την δυναμική των δημιουργημάτων του αυτόχειρα ποιητή και το κοινωνικό του υπόβαθρο, και επικριτής του μοντερνισμού που διολίσθησε από την κατάσταση ενός καλλιτεχνικού κινήματος διαμαρτυρίας στην αποδοχή όλων των κοινωνικών συμβάσεων των επόμενων δεκαετιών χρησιμοποιώντας την κάποτε ριζοσπαστική γραφή του ως θεραπαινίδα αλλότριων συμφερόντων, λυρικός, αισθαντικός, είρωνας και σατυρικός κατά περίπτωση, προχώρησε σε μια «μια ποιητική επεξεργασμένη έξω από τα ελληνικά σύνορα» κατά την έκφραση του Mario Vitti, αποτελεί μια πληθωρική προσωπικότητα, ιδιαίτερα διαβασμένος, που αναζητούσε μια ποιητική ουτοπία, προκάλεσε μια προσωπική ποιητική και καλλιτεχνική επανάσταση που όμως κατά βάθος, έστω και ακούσια, ήταν συνδεδεμένη και με ευρύτερες κοινωνικές διεργασίες (ο Κάλας είχε συμμετάσχει στις ζυμώσεις του «Εκπαιδευτικού Ομίλου», ερχόμενος έτσι σε ευθεία σύγκρουση με το πανεπιστημιακό κατεστημένο) χωρίς όμως να βρει ικανούς συνεχιστές.
Αξίζει βέβαια να ανακαλύψουμε την ποίηση του Νικόλα Κάλα, να την διαβάσουμε και να αναγνωρίσουμε την επικαιρότητα της, ως ένα οδηγό, όχι τον μοναδικό βέβαια, για μια ποίηση που θα τολμάει να εκφράζει τις αντιφάσεις και τις ανάγκες της εποχής μας – αυτή ήταν και η μεγαλύτερη συνεισφορά του ποιητή.

«Το τριακόσια τριάντα τρία δεν απαντά».

Πλάι στον αριθμό το «οδός Κριεζώτου 2».
Η εν Ισσώ μάχη!
«Δεσποινίς Πυθία δοκιμάσετε πάλι».
«Νικήτα Ράντο, δεν μʼ ακούς;
το τριάντα τρία η πρώτη σου ποιητική δοκιμασία»
το Είκοσι δύο επέστρεψαν οι Έλληνες απʼ την Μικράν Ασία.
Επέστρεφε ώ Ιστορία!
Η Τροία του Ομήρου, η Τροία του ονείρου
τριαδικά συστήματα προϊστορικά, μεταχριστιανικά
υπολογισμένα καβαλιστικά.
«νικήτα Ράντο γιατί δεν απαντάς;»
Τριάντα τρία χρόνια κι ύστερα επέστρεψεν η εν ηχώ μάχη:
«Δεν μʼ αναγνωρίζεις; Είμαι Πλακιώτης Μανχατανάς,
και βροντοφωνούσε μέσα μου
της ταραγμένης σου ψυχής φλογερά οράματα».
*

Υπενθύμισα στον εαυτό μου

Enemy of the State

περιπέτεια φόβου και τόλμης.
Το Σαράντα ξεκίνησα από την Λισσαβώνα.
Μα τι συμβαίνει στην Λισσαβώνα;
Ραγίζονται τοίχοι, συσσωρεύονται λέξεις
πλουτίζεται η ρητορική
στο ταξίδι των σελίδων χορεύει η σκέψη
αστράφτει η τύχη και βροντοφωνεί
mare tenebrosa! Η ιστορία δαμάζει
τον ωκεανό με τριήρεις και πετρελαιοφόρα
θησαυροί Κνωσού και Ινδιών
τόλμη θαλασσοπόρων
κύματα του πληθυσμού
ποιητική σύλληψη και κατάληψη της εξουσίας
όνειρα κι αγώνες, αγωνία και ελπίδες.

*
Σκάκι

Ένας κόσμος-ένας κόσμος τετράγωνος ο κόσμος μου.
Στις απλοποιημένες του διαστάσεις χαρακώνονται οι ορίζοντες των
ημερών, της ισονυκτίας η αντιθετική επιφάνεια.
Όλα τα εγκλήματα της ζωής-πανουργίες φόνοι-ξαναζούν απάνου
στο σιντέφι και στον όνυχα όπου επίπονα γλιστρούν άκαρδου
νου τα φιλντισένια σύμβολα τα είδωλα από κοράλλι.
Ο δρόμος τους, οι επικίνδυνοι σταθμοί των, οι απογοητεύσεις και
τα λάφυρα-χαρές γι αυτό που ήτανε καρδιά.
Τώρα με του χεριού τη σπάνια κίνηση να περιπλέξει το ξερό
παιχνίδι.
Το αίμα που κυλάει, οι βιασμοί, ό,τι κρυφό έχει η ψυχή, δε διακρίνεται
στις αυστηρές του μεταβολές.
Όσοι όμως ξέρουν τους κανονισμούς, στο κάτοπτρο βλέπουν τις
φρικτές εικόνες που δύο παίκτες κλείσανε σʼ εβένινο πλαίσιο
και προσπαθούν με λιτές κούκλες να σκεπάσουν.

*
Την Ευρυδίκη που θα χάσεις την έχεις ήδη χάσει

 ήσουν εσύ η Ευρυδίκη όταν ο χάρος
απʼ τη ζωή και την Ελένη σου
να σʼ αποσύρει τάχθηκε.
Σε ξαναείδε η μέρα.
Ρίξε πίσω σου το φως που μας προσδοκά
ατένισε άσβηστον φως. Φως κι ο λόγος.
Ζει του Ολυμπιονίκη μονάχα ο Πίνδαρος.
Ρήματα Σίβυλλας, αποφάσεις κύβων
το σεληνόφως της Ελένης
της φλογεράς λύρας η αδαμάντινη λάμψη
διακόπτουν το χάος.

*
Φαίδρα φαιδρή μου Φαιδρούλα

 απόψε θα χύσουμε αίμα, οδός Μαυρομιχάλη
θα ποδοπατήσουμε αισθήματα κι αισθήσεις.
Τυραννοκτόνοι! Δεν είναι για σένα
η σωφροσύνη της Κυράς Λίμνης
χανούμισσα εσύ χαμένων χαδιών
πορταΐτισσα της Μανίας, λέαινα
της Ακρόπολής μου. Απόψε τα χαλάσματα!

*
Φανάρια ραγίζουν τη νύχτα αόρατου δρόμου

 αντιμέτωπος θέληση δεν συγκρατεί τα φρένα
το θύμα: τριαντάχρονος. Συντρίμματα τα πόδια του
τρεις μήνες τουλάχιστον θα μείνει κατάκλινος
προ τριών ημερών συγκατοικεί η ασθένειά μου
στο δωμάτιό του, τον χαρακτηρίζουν
μεσιτικές εργασίες αστικών ακινήτων
στην περιοχή Chelsea. Αναπτύσσει ο νους του
λόγους ακυρώσεων συμβολαίων κι εξοικονόμησε
δομικές ανάγκες δύο του ιατρών.
Ελληνικό μαγειριό της γειτονιάς μας σερβίρει
άριστο καφέ με μηλόπιτες, γεύση apple-pie.
Τον ξαναείδα τις προάλλες, μα τώρα που εύρωστα δέντρα
διακλαδώνουν νέους χαραχτήρες, νέες ουράνιες συνταγές
νέες εκτιμήσεις του τύπου μου χαράσσουν το χαραχτήρα.
Νεότης, γεράματα εντυπώνονται. Σήμερα και χθες
το μελτέμι παίζει με κλάσματα μύθων
καταθέτω εικόνες ενώ η φωτεινή μου
Ελένη συγκρατεί τις φρένες μας εντός του κειμένου.
Ακτίνες κοβαλτίου, μόρια ιωδίου σπέρνονται
στον καταραμένο χώρο. Νέες διαστάσει της ιατρικής.
Παρηγοριέμαι με την αστρολογία κι αυτή
από καιρό σε καιρό καρκινοβατεί με ζωδιακό φως.

(Νικόλαος Κάλας, Οδός Νικήτα Ράντου, Ίκαρος, 1977
και Γραφή και Φως, Ίκαρος, 1983)

Πι-ρα-χά

Στη ζούγκλα του Αμαζονίου, κατά μήκος του ποταμού Μαϊτσί της Βραζιλίας, ζει η απομονωμένη φυλή των ιθαγενών Πιραχά με πληθυσμό περίπου 400 άτομα. Οι ίδιοι αποκαλούν τη φυλή τους Χιταϊτίχι και μιλούν την ομώνυμη γλώσσα Πιραχά.

Πιραχά (γράφεται και Pirahα, Pirahαn), ή Mϊra-Pirahγ είναι η μοναδική επιζώσα απόγονος της διαλέκτου Μούρα καθώς οι υπόλοιπες εξαφανίστηκαν τους περασμένους αιώνες ή αντικαταστάθηκαν με την Πορτογαλική. Συγγενής γλώσσα αν και εξαφανισμένη πλέον ήταν η Ματανάγουι. Σήμερα η γλώσσα Πιραχά έχει περίπου 280-350 ομιλητές αλλά δεν διατρέχει κίνδυνο μιας και η κοινότητα των Πιραχά έχει πολύ ισχυρούς δεσμούς. Η γλώσσα Πιραχά είναι ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα πολλών αμφισβητούμενων αξιώσεων. Για παράδειγμα περιέχει στοιχεία που αναιρούν την γλωσσική σχετικότητα. Ο αριθμός των γλωσσολόγων με πρακτική εμπειρία στη γλώσσα Πιραχά είναι πολύ μικρός. Πρόκειται για γλώσσα στην οποία απουσιάζουν τα φωνήματα, οι αριθμοί, τα χρώματα. Υπάρχει η λέξη «χόι» για παράδειγμα, που πλησιάζει στον αριθμό ένα, αλλά μπορεί επίσης να σημαίνει «μικρό» ή μια μικρή ποσότητα, όπως δύο μικρά ψάρια. Αντικαθίστανται οι έννοιες των αριθμών με το «πολύ» ή «λίγο», με το «μικρό» ή «μεγάλο», ενώ για τα χρώματα υπάρχει η έννοια του «ανοιχτού» και του «σκούρου». Στη γλώσσα τους δεν υπάρχουν παρελθοντικοί χρόνοι ούτε μελλοντικοί, επειδή γι’ αυτούς όλα υπάρχουν στο παρόν. Δεν υπάρχει γραφή, ενώ δεν έχουν κανένα μύθο για τη δημιουργία του κόσμου.  H γλώσσα τους είναι απλή. Στους άνδρες περιορίζεται σε οκτώ σύμφωνα και τρία φωνήεντα. Οι γυναίκες έχουν το μικρότερο αριθμό «ήχων ομιλίας» στον κόσμο, με μόλις επτά σύμφωνα και τρία φωνήεντα. Η γλώσσα τους μπορεί να «μιληθεί» μόνο «τραγουδιστά» ή «σφυριχτά». Οι μητέρες μαθαίνουν τη γλώσσα στα παιδιά τους τραγουδώντας τους. Οι προσωπικές αντωνυμίες είναι δανεισμένες από την γλώσσα Τούπι και μας είναι άγνωστο τί χρησιμοποιούσαν νωρίτερα. Χαρακτηριστικό είναι πως οι Πιραχά δεν μετρούν και τους είναι πολύ δύσκολο να κατανοήσουν την έννοια των αριθμών. Οι επιστήμονες θεωρούν πως τους είναι περιττοί εξ αιτίας του τρόπου ζωής που ακολουθούν.
«Οι Πιραχά όχι μόνο δεν μετρούν αλλά και δεν σχεδιάζουν», γράφει ο Γκόρντον στο περιοδικό Science. «Ο σχεδιασμός ευθειών γραμμών ήταν εφικτός μόνο με πολύ μεγάλη προσπάθεια και συγκέντρωση και με τη συνοδεία ηχηρών στεναγμών και βογγητών».

Το 1977 ο αμερικανός πάστορας Ντάνιελ Έβερετ, τους επισκέφθηκε με σκοπό να τους προσηλυτίσει στο χριστιανισμό. Κατάφερε να μάθει τη γλώσσα τους και μετέφρασε το ευαγγέλιο του Λουκά σ’ αυτή. Αξιοσημείωτο είναι πως οι Πιραχά τον ρώτησαν αν έχει δει τον θεό για τον οποίο μιλάει. Εκείνος απάντησε όχι. Τότε, συνέχισαν, αν τον έχουν δει οι άνθρωποι που του μίλησαν γι’ αυτόν. Η απάντηση ήταν πάλι όχι. Τότε οι Πιραχά αναφώνησαν: «γιατί μας μιλάς για κάποιον τον οποίο δεν έχει δει κανένας;» Στο μεταξύ είχε διαπιστώσει ότι οι Πιραχά δεν ενδιαφέρονται για τον Θεό, τη Βίβλο ή οποιαδήποτε φιλοσοφία δεν μπορούν να βιώσουν οι ίδιοι. Είχε επίσης διαπιστώσει αργότερα ότι ούτε εκείνος πίστευε πια στον Θεό. Κατέληξε άθεος με αποτέλεσμα τη διάλυση της οικογένειάς του και την αφοσίωση του στον τρόπο ζωής των Πιραχά. Η γυναίκα του Έβερετ συνέχισε την προσπάθεια προσηλυτισμού των Πιραχά στο χριστιανισμό, μιας και θεώρησε ότι δεν το έκανε σωστά ο πρώην σύζυγος της, χωρίς βέβαια κανένα αποτέλεσμα. Στα επόμενα χρόνια ο Έβερετ (είναι και γλωσσολόγος) συγκρούστηκε με τη βασική θεωρία του Νόαμ Τσόμσκι για τη γλώσσα, εφ’ όσον η γλώσσα των Πιραχά έχει καθοριστεί από το ιδιαίτερο περιβάλλον τους και δεν υπακούει στους οικουμενικούς γλωσσολογικούς κανόνες.

Ο τρόπος ζωής τους είναι αυστηρά κοινοτικός. Δεν διέπονται από σχέσεις εξουσίας, ενώ δεν έχουν θρησκεία και αρχηγό. Όλοι συμμετέχουν ενεργά στην κοινότητα ο καθένας με τον τρόπο του. Ζουν στο τώρα αποκλειστικά, είναι ολιγαρκείς και αυτάρκεις. Αν πεινάσουν κυνηγούν συλλογικά ή αν πεινάσει κάποιος, απλά κόβει ένα καρπό δέντρου. Δεν χτίζουν καλύβες που να αντέχουν στο χρόνο και δεν αποθηκεύουν ποτέ τροφή. Οτιδήποτε περισσότερο από αυτό που τους αρκεί είναι περιττό για αυτούς. Ζουν σε πλήρη αρμονία με τη φύση και δεν δείχνουν κανενός είδους επιθετικότητα ή ανταγωνιστικότητα μεταξύ τους. Η πραότητα και η αγάπη είναι αυτό που τους διέπει. Θεωρούν και έτσι είναι δηλαδή, πως μεταξύ τους τα αισθήματα είναι αμοιβαία. Δεν υπάρχουν φαινόμενα μνησικακίας και εκδίκησης. Ο αλληλοσεβασμός εδώ, έχει τον πρώτο λόγο. Κατά τη διάρκεια της ζωής τους, αλλάζουν ονόματα ανάλογα με τη φάση της εφηβείας και της ενηλικίωσης. Η έννοια του άγχους και του καταναγκασμού δεν υπάρχει. Όπως οι ίδιοι μας λένε, «τι και αν έπεσε το ψάρι από τα χέρια του μικρού στη θάλασσα; Απλά του έπεσε» ή «Αν το μωρό δεν πεινάει δε θα το πιέσουμε. Εκείνο ξέρει καλύτερα τι χρειάζεται». Η έννοια του χρόνου όπως εμείς την αντιλαμβανόμαστε, δεν υφίσταται για τους Πιραχά. Ακόμα και το «χθες» ή το «αύριο» είναι έννοιες που δεν τους «αγγίζουν». Όπως χαρακτηριστικά έχει πει ο Έβερετ: «Το να σκέφτεσαι συνέχεια το μέλλον και να στεναχωριέσαι για το παρελθόν δεν είναι κάτι το υγιές. Αυτό μου δίδαξαν οι Πιραχά. Συμπεραίνω  ότι ο καπιταλισμός και η θρησκεία είναι τεχνητές ανάγκες. Βλέπουμε ανθρώπους του Αμαζονίου που ήταν αρχικά αυτάρκεις και ικανοποιημένοι από τη ζωή τους να αρχίζουν να νιώθουν φτωχοί και δυστυχισμένοι».

Ένα άλλο παράδειγμα της μοναδικότητας των Πιραχά είναι πως κοιμούνται πολύ λίγες ώρες, θεωρώντας πως ο πολύς ύπνος είναι ταυτόσημος του θανάτου και της παρακμής, ενώ κάθε φορά που ξυπνάνε θεωρούν πως ξαναγεννιούνται. Πληθυντικός σε ένδειξη «σεβασμού» ή λέξεις όπως «καλημέρα», «καληνύχτα» δεν υπάρχουν. Τα πάντα δείχνουν «αλλόκοτα», όμως τόσο φυσικά και αναγκαία για την ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης.

Οι βαθυστόχαστες αναλύσεις, αν θέλουμε να τους μιμηθούμε στο ελάχιστο, είναι περιττές. Οι μακρινοί μας φίλοι Πιραχά ή Χιταϊτίχι, όπως οι ίδιοι αυτοαποκαλούνται, έχουν πολλά να μας πουν και άλλα τόσα να μας διδάξουν. Αποδεικνύουν  έμπρακτα πως μπορούμε να ζούμε χωρίς θεούς ή αφέντες, αρμονικά μεταξύ μας και με σεβασμό προς τη φύση. Αν ευχόμαστε κάτι, πραγματικά μέσα από την καρδιά μας, είναι να συνεχίσουν να ζουν στην αρμονία αυτή, παραμένοντας αγνοί και άναρχοι μακριά από κάθε πολιτισμό. Η ύπαρξή τους, υπενθυμίζει σε όλους τους ανθρώπους που βρισκόμαστε κάτω από το ζυγό του εξουσιαστικού πολιτισμού, πως πρέπει να αγωνιστούμε, με σύμμαχο τα ανίκητα στοιχεία της ανθρώπινης φύσης. Αυτά της αλληλεγγύης, της κατανόησης, του αλληλοσεβασμού και της αρμονίας με τη φύση. Μέχρι το γκρέμισμα του κράτους και κάθε εξουσίας όπου γης και τη δημιουργία των άναρχων κοινοτήτων. Για μια πραγματικά ελεύθερη και άναρχη ζωή.

Ένας άνθρωπος που πήγε να προσηλυτίσει κι προσηλυτίστηκε ο ίδιος.
O Ντάνιελ Έβερετ ήθελε να συνδυάσει την περιπέτεια με την χριστιανική ιεραποστολή
και πήγε στους Πί-ρα-χα, στην Βραζιλία, στον Αμαζόνιο.
Επειδή δεν μπόρεσε σε να τους πείσει για την ύπαρξη του Θεού, αρνήθηκαν οι ιθαγενείς να πιστέψουν στον Ιησού.
Αυτό του προκάλεσε μια θρησκευτική κρίση. Ήταν όμως τόσο γοητευμένος από τον τρόπο ζωής τους, που είναι τελείως αποκομμένος από τον μοντέρνο πολιτισμό ωστε ξεκίνησε να ερευνά την γλώσσα τους.
Πάνω στα αποτελέσματα της έρευνάς του ξέσπασαν διαφωνίες μεταξύ διαφόρων γλωσσολόγων επειδή ο Έβερετ απέδειξε πως οι Πι-ρα-χά δεν χρησιμοποιούν αριθμούς.
Περιγράφει τις εμπειρίες του στο βιβλίο «Το πιό ευτυχισμένο Έθνος, επτά χρόνια δίπλα στους Πι-ρα-χα Ινδιάνους του Αμαζονίου».
Αυτή την διαδρομή την έχει κάνει πάνω απο εξήντα φορές. Ο έβερετ ταξιδεύει πάνω στον Άιτσι, έναν παραπόταμο του Αμαζονιου, σε μια ολογάριθμη φυλή Ινδιάνων, τους Πι-ρα-χά.
Πριν από τριάντα χρόνια ήλθε για πρώτη φορά σε αυτόν τον τόπο, ως Ιεραπόστολος. Ήθελε να τους μεταδώσει την θρησκεία του. Αλλα η ιστορία είχε μια διαφορετική εξέλλιξη.
Ήθελα να ξεκινήσω κάτι καινούργιο στην ζωή μου. Ήθελα να βοηθήσω τους ανθρώπους εκεί και ο Αμαζόνιος μου ακούστηκε περιπετειώδης. Αλλα, για να είμαι ειλικρινής, δεν ήξερα τί με περιμένει.
Ο νεαρός ιεραπόστολος δεν περίμενε πως θα συναντήσει τόσο χαρούμενους, χαλαρούς και ευτυχισμένους ανθρώπους.
Γιατί ήταν όμως αυτοί οι άνθρωποι έτσι; Αυτό το ανακάλυψε σιγα-σιγα, στα εφτά χρόνια που πέρασε μαζί τους.
Μια διανοητική και προσωπική περιπέτεια την οποία τώρα διηγείται μας διηγείται ο Έβερετ στο έργο της ζωής του, για το πιό «ευτυχισμένο Έθνος» όπως τους αποκαλεί (τους Πι-ρα χά).
Ένα βασικό μου πρόβλημα ήταν «γιατί έπρεπε να τους πείσω για την ύπαρξη του Θεού»; Για να αποκτήσουν μια καλύτερη ζωή; Αυτό ήταν μια μεγάλη πρόκληση για εμένα.

Την γυναίκα του, Κάρεν, την κόρη ενος ιεραπόστολου, την είχε γνωρίσει όταν ήταν δεκαεφτά ετών.
Τον έσωσε από τα ναρκωτικά και αυτός ανακάλυψε τότε τον Θεό και ήθελε να το μεταδώσει.
Με τρία παιδιά πηγαίνουνε στον Αμαζόνιο ως ιεαραπόστολοι για να προσηλυτίσουνε τους Πι-ρα-χα, οι οποίοι εδώ και 200 χρόνια αρνούνται να μιλήσουν ακόμη και μια λέξη Πορτογαλικά!
Η γλώσσα τους είναι μια εξαιρετικά δύσκολη γλώσσα, την οποία ο Έβερετ πρέπει να μάθει. Κανένας ξένος δεν είχε καταφέρει να την μάθει. Μια γλώσσα η οποία απαιτεί έναν τελείως διαφορετικό τρόπο σκέψης.

Αβορίγινες

Αβορίγινες: η Σοφία του Ονειροχρόνου

Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους φαίνεται ότι ο αρχαιότερος ανθρώπινος πολιτισμός αναπτύχθηκε στην Αυστραλία. Γνωστοί και ως Αβορίγινες ή Αμπορίτζιναλς, οι Ιθαγενείς της…
Αυστραλίας ξεπροβάλλουν από τα βάθη των αιώνων φέροντας μαζί τους τελετουργικά, δοξασίες και μια κοσμολογία που αντιπροσωπεύει τη βαθύτερη συλλογική μνήμη της ανθρωπότητας.
Οι Αβορίγινες, αυτόχθονες κάτοικοι της χώρας, αναφέρουν την αρχή του Κόσμου ως το «Όνειρο» ή την «Ώρα του Ονείρου». Κατά τη διάρκεια αυτού του Ονειροχρόνου οι Ιθαγενείς πρόγονοί τους δημιούργησαν τα διάφορα στοιχεία του όπως, τα ζώα, το νερό, τα δέντρα, τον ουρανό. Παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, γιατί μέχρι σήμερα ο τρόπος ζωής τους παραμένει σχεδόν αναλλοίωτος. ΓιΆ αυτό θεωρούνται από τους ανθρωπολόγους πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τον προϊστορικό άνθρωπο. Οι δυνάμεις που δημιούργησαν τον κόσμο τους στην πορεία του χρόνου προσωποποιήθηκαν σε θεές και θεούς που εξέφραζαν τον Ήλιο, τη νύχτα, τα άστρα, τη δικαιοσύνη. Μια ιδιαίτερη παρουσία, ήταν οι Wondjina, που θεωρούνταν από τα πρώτα όντα της «Εποχής του Ονείρου». Ήρθαν από τη θάλασσα και ξεκουράστηκαν πάνω σε βράχους όπου αποτυπώθηκαν οι μορφές τους. Δημιούργησαν τον Κόσμο, έδωσαν το Νόμο που έπρεπε να ακολουθούν οι άνθρωποι. Έφεραν στους ανθρώπους την τεκνοποίηση. Έδωσαν τη βροχή στη Γη. «Η Γη αναπνέει και η εκπνοή της δημιουργεί ατμούς και σύννεφα που φέρνουν βροχή. Φέρνει καρπούς και δημιουργεί ανάπτυξη στα πάντα ώστε να μεγαλώνουν τα δέντρα, το χορτάρι, και να τρέφουν τα ζώα και όλα στη γη». Αυτές οι παρουσίες παριστάνονται σε βραχογραφίες με φωτοστέφανο δίχως στόμα έχοντας ενωμένα μάτια και μύτη.

H Σοφία του Ονειροχρόνου

Η Ιδέα του Ονειροχρόνου αποτελεί την κεντρική ιδέα του πολιτισμού των Ιθαγενών της Αυστραλίας η οποία καθόρισε απόλυτα τα πρότυπα της ζωής τους. Είναι ένας λαός που ζει ανάμεσα στον Ονειροχρόνο και τον αντικειμενικό κόσμο, σε αρμονία με όλα τα πλάσματα της Γης, με τον ίδιο απαράλλακτο τρόπο όπως εκείνον της πρώτης ημέρας της Δημιουργίας. Μέσα από τον Ονειροχρόνο αντλούν επίσης την πλούσια σε δομή και λεξιλόγιο προφορική τους γλώσσα. Η εξέλιξη της ζωής και του πολιτισμού, σύμφωνα με την αντίληψή τους, αρχίζει με ένα σπόρο που βλασταίνει, κάνει ένα μεγάλο κύκλο άπειρων δυνατοτήτων και επιστρέφει πάλι πίσω στον ίδιο σπόρο, στην αρχική πηγή. Και κάθε φορά που η ζωή αναγεννιέται από τον θάνατο ή την λανθάνουσα κατάσταση στην οποία βρίσκεται, δεν αναπαράγει ποτέ τις μορφές του παρελθόντος αλλά αναπτύσσεται μέσα στο παράδοξο νέων δυνατοτήτων οι οποίες ξεπηδούν από την ίδια απαράλλακτη ουσία, αυτή την ίδια ουσία που συνεχώς αλλάζει και αναγεννιέται. Ο χορός της γέννησης αρχίζει, τη στιγμή που ο σπόρος σπάζει το κέλυφός του. Ο κύκλος του παρελθόντος απορρίπτεται και η ίδια ουσία αναζητά άλλες δυνατότητες σε νέους κύκλους. Από αυτή την άποψη λοιπόν, ο πολιτισμός των Αβοριγίνων ως ο αρχαιότερος, αποτελεί τον σπόρο των ανθρώπινων κύκλων και το ταξίδι στις παραδόσεις του είναι το ταξίδι στην πιο μακρινή μνήμη της ανθρώπινης φυλής, τη Σοφία του Ονειροχρόνου.

Η Ενότητα του Ονειροχρόνου

Ο Ονειροχρόνος είναι ένας τόπος πέρα από τον χρόνο και το χώρο, μέσα στον οποίο το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον υπάρχουν ως ενότητα. Οι αυτόχθονες μπορούν να εισέλθουν σε αυτό το εναλλακτικό σύμπαν μέσω των Ονείρων ή μέσα από μεταβαλλόμενη κατάσταση συνείδησης, αλλά και μέσα από το θάνατο. Ο Ονειροχρόνος θεωρείται ο τελικός προορισμός πριν από τη μετεμψύχωση. Όλα τα πλάσματα, άστρα, άνθρωποι, έντομα, μοιράζονται την συνείδηση της πρωτογενούς δημιουργικής δύναμης. Κάθε τι που υπάρχει αντανακλά με το δικό του ιδιαίτερο τρόπο ένα μέρος, μια μορφή, αυτής της κοινής συνείδησης. Στους μύθους και τους θρύλους του Ονειροχρόνου, όλος ο κόσμος παρουσιάζεται ενιαίος. Οι ιστορίες του Ονειροχρόνου προέκτειναν τη συμπαντική και ψυχική συνείδηση όχι μόνο σε κάθε ζωντανό πλάσμα, αλλά και στην ίδια τη Γη, τα αρχέγονα στοιχεία δυνάμεις και αρχές. Η συνειδητοποίηση αυτής της ενότητας ωθεί τους Ιθαγενείς να σέβονται και να λατρεύουν τη Γη, ως μυστήριο της αρχικής δημιουργίας. Κάθε συστατικό της δημιουργίας πηγάζει από όνειρα, επιθυμίες, έλξεις και απωθήσεις, όπως ακριβώς συμβαίνει και στη ζωή των ανθρώπων. ΓιΆ αυτό η είσοδος στο μεγάλο κόσμο του χώρου, του χρόνου και των συμπαντικών ενεργειών είναι η ίδια με την είσοδο στον εσωτερικό κόσμο της συνείδησης και του ονειρέματος. Επομένως η εξερεύνηση του αχανούς διαστήματος και η γνώση του νοήματος της δημιουργίας βιώνονταν μέσω της εσωτερικής και εξωτερικής γνώσης του εαυτού. Κάθε φυσικός σχηματισμός και δημιουργία εισάγει ένα κρυμμένο νόημα, εξαιτίας του σχήματος και της συμπεριφοράς του. Η μορφή κάποιου πράγματος είναι το ίδιο το αποτύπωμα της προγονικής συνείδησης που το δημιούργησε και είναι το αποτέλεσμα των ενεργειών που προκλήθηκαν. Αυτές είναι όψεις της δημιουργίας του Ονειροχρόνου που συνθέτουν την εικόνα ενός κόσμου, στην οποία το φυσικό και το μεταφυσικό αλληλοσυνδέονται συμβολικά. Δεν μπορεί να εξετάσει κανείς τον ορατό και τον αόρατο κόσμο ξέχωρα. Έτσι οι γλώσσες των Ιθαγενών που ξεπήδησαν από μια τέτοια αντίληψη του κόσμου ήταν πλούσιες σε μεταφορές που αλληλοσύνδεαν τα φυσικά, ψυχολογικά και πνευματικά επίπεδα εμπειρίας.



Ο Μύθος για την Τέχνη του Χαλαζία

Ένας γέροντας, το τελευταίο μέλος της φυλής του που κατέχει την ικανότητα της κατασκευής αιχμηρών εργαλείων, κόβοντας χαλαζία, διδάσκει σε μερικούς νεότερους την τέχνη του. Οι μικροί κρύσταλλοι χαλαζία που χρησιμοποιούνται σαν κοπίδια και ξύστρες είναι τα μόνα συμπληρωματικά σε μια τεχνολογία που βασίζεται στο ξύλο. Παίρνει τους μαθητευόμενους στο δάσος, σε ένα μέρος όπου γνωρίζει ότι το έδαφος «ετοιμάζει» πέτρες για τον σκοπό αυτό. Υποδεικνύει τα χαρακτηριστικά του εδάφους που το επισκέφτηκαν οι πρόγονοι της φυλής του για γενιές ολόκληρες, προκειμένου να μαζέψουν πέτρες για εργαλεία. Η απαλή αύρα στα φύλλα των ψηλών κομμεόδενδρων μετριάζει τη ζέστη το μεσημεριάτικου ήλιου. Ο γέρος κάθεται οκλαδόν, με τις παραδοσιακές ουλές της λύπης ή του πένθους στο στήθος του. Με τα βαθύσκιωτα μάτια του κλεισμένα περνάει το φαγωμένο μαύρο χέρι του με μια καλαίσθητη ασταθή κίνηση από λιθάρι σε λιθάρι. Σε κάθε πέτρα μουρμουρίζει μία φράση: «Αυτή είναι έγκυος, αλλά δεν είναι έτοιμη ακόμα», «Αυτή θα είναι πολύ καλή στον καιρό της». Τελικά βρίσκει μια πέτρα που την σηκώνει και την κρατά στα δυο του χέρια. ΜΆ ένα έξυπνο χαμόγελο λέει, «Ο πυρόλιθος ζει μέσα σε αυτή την πέτρα από την εποχή του ονείρου…τώρα είναι έτοιμη να γεννηθεί!» Τα γρήγορα απότομα χτυπήματα με μια άλλη πέτρα θρυμματίζουν τον λίθο και το επιθυμητό εργαλείο ξεπροβάλλει από την πέτρα. Οι νεαροί Ιθαγενείς παρακολουθούν τον γέρο με αφοσίωση καθώς απομακρύνει το πρόσφατα γεννημένο εργαλείο από τη σκοτεινή μήτρα του προγονικού βράχου και το κρατά ψηλά με ικανοποίηση. Και έτσι γεννιέται ένα εργαλείο που οι ρίζες του προέρχονται από τα βάθη του χρόνου για χρήση στο σήμερα. Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είναι ανάγκη να σμιλέψει ή να μορφοποιήσει αυτά τα κομμάτια της πέτρας, «γεννήθηκαν τέλεια και έχουν σχεδόν το ίδιο σχήμα με τα αιχμηρά εργαλεία ηλικίας 13.000 ετών που ανακάλυψαν αρχαιολόγοι. Όλες οι τέχνες έχουν κοινή γλώσσα. Καμία μορφή τέχνης δεν αποτελεί, ξεχωριστό, ανεξάρτητο στοιχείο, είτε πρόκειται για αμμογραφία, βαφή του σώματος, ιερό λίθο, ζωγραφισμένο φλοιό δένδρου, χορό, μουσική, ή άλλη παραδοσιακή μορφή τέχνης. Μύθοι, ιστορίες, χορός, τραγούδι και τελετουργία είναι τα νήματα για τη σύνθεση του πολύχρωμου τάπητα της Δημιουργίας. Σε αυτόν τον τάπητα συμμετέχουν σε μεγάλο βαθμό οι φυσικοί σχηματισμοί, οι φυσικοί ήχοι και όλα τα παροδικά φαινόμενα της φύσης, τα οποία αποτελούν και αντικείμενο μίμησης μιας εξίσου παροδικής και φευγαλέας τέχνης. Οι θαυμάσιες αμμογραφίες καταστρέφονται μετά την ολοκλήρωση της τελετουργίας, όπως και τα ιερά σύνεργα. Το παροδικό και το φευγαλέο στον παρόντα κόσμο συμπληρώνεται από τη μονιμότητα και τη διάρκεια στον Ονειροχρόνο. Η αντίληψη των γηγενών για την αιωνιότητα, είναι η μονιμότητα ύπαρξης στον Ονειροχρόνο και προσεγγίζεται μέσω της αντίληψης του θανάτου.

Οι Πρόγονοι

Οι Ιθαγενείς, μιλούν για τις δυνάμεις που δημιούργησαν τον κόσμο αποκαλώντας τις «Οι Πρόγονοί μας». Στην μακρινή εποχή της δημιουργίας του κόσμου, την εποχή που ονομάζεται Ονείρεμα, οι Πρόγονοι κινούνταν σε ένα έρημο, αδιαφοροποίητο πεδίο, ίδιο περίπου με εκείνο στο οποίο κινούνται οι Ιθαγενείς, όταν περιπλανιούνται στις αχανείς εκτάσεις της αυστραλιανής ηπείρου. Οι Πρόγονοι ταξίδευαν, κυνηγούσαν, πολεμούσαν και αγαπούσαν διαμορφώνοντας έτσι το άμορφο πεδίο τους σε γήινο τοπίο. Πριν από τα ταξίδια τους κοιμούνταν και ονειρεύονταν τις περιπέτειες της επόμενης μέρας. Με αυτόν τον τρόπο, κινούμενοι από το Ονείρεμα στη δράση δημιούργησαν τα ζώα και τα φυτά, όλα τα φυσικά στοιχεία, τον Ήλιο, τη Σελήνη και τα άστρα. Δημιούργησαν επίσης, τους ανθρώπους, τις φυλές και τις πατριές. Όλα αυτά δημιουργήθηκαν ταυτόχρονα από τους Προγόνους, ενώ το κάθε είδος μπορούσε να μεταμορφωθεί σε οποιοδήποτε άλλο. Το φυτό μπορούσε να γίνει ζώο, το ζώο γεωλογικός σχηματισμός, ο γεωλογικός σχηματισμός άντρας ή γυναίκα. Ο ίδιος ο Πρόγονος μπορούσε να έχει μορφή ανθρώπου η ζώου ανάλογα με τις απαιτήσεις των περιπετειών του. Όλα δημιουργούνταν από την ίδια πηγή –το Όνειρο και τις πράξεις των μεγάλων Προγόνων. Όλα τα στάδια, οι φάσεις και οι κύκλοι ήταν παρόντα την ίδια στιγμή στον Ονειροχρόνο. Όταν ο κόσμος απέκτησε μορφή, με όλα τα είδη και τις ποικιλίες των μεταμορφώσεων τους, Εκείνοι αποσύρθηκαν και κρύφτηκαν στη γη, τον ουρανό, τα σύννεφα και τα πλάσματα, αντανακλώντας από εκεί τη δύναμη τους σε όλα τα δημιουργήματα. Το Ονείρεμα αναφέρεται για να περιγράψει αυτό το σύστημα πεποιθήσεων. Για παράδειγμα, ένας αυτόχθονας Αυστραλός ίσως ισχυριστεί ότι ονειρεύτηκε σαν καγκουρό ή ως καρχαρίας ή σαν μέλισσα ή με οποιοδήποτε ονειρικό συνειρμό που προέρχεται από την πατρίδα τους. Αυτά συμβαίνουν γιατί στον Ονειροχρόνο ολόκληρη η γενιά των Προγόνων υπάρχει σαν Ένας, καταλήγοντας στην ιδέα ότι όλη η παγκόσμια γνώση είναι συσσωρευμένη μέσα από τους Προγόνους μας. Τα ταξίδια των Προγόνων έγιναν ιστορίες, τελετουργίες, σύμβολα και τελικά αρχέτυπα της ζωής που διαμορφώθηκαν και ακολουθήθηκαν από τους Αβορίγινες επί σειρά χιλιετιών. Για αυτούς κάθε όψη της καθημερινής ζωής αντανακλά τις ιστορίες της δημιουργίας που συνδέονται με τον συγκεκριμένο τόπο στον οποίο στήνουν τον καταυλισμό τους ή τις περιοχές που διασχίζουν ταξιδεύοντας. Κάθε μέρα είναι Μοναδική και βιώνεται ως ανάμνηση της πρώτης ημέρας της Δημιουργίας. Παρόλο που οι ιστορίες και τα σύμβολα διαφέρουν λίγο από τη μία πατριά στην άλλη, οι ονειρικές ιστορίες είναι κοινές σε όλες τις φυλές των Ιθαγενών σε όλο το πλάτος της αχανούς αυστραλιανής ηπείρου. Σε αυτές τις ιστορίες οι Πρόγονοι ανέλαβαν δράση, εκτέθηκαν σε κινδύνους, ανακάλυψαν τεχνικές και συμπεριφορές που προκάλεσαν πόνο και χαρά, δημιουργία και καταστροφή, θεραπεία και ασθένεια. Τα μαθήματα της ζωής που ενυπάρχουν στις ιστορίες διαμόρφωσαν αυτό που ονομάζουν οι Ιθαγενείς Νόμο του Ονειροχρόνου και αντανακλάται στην υπέρτατη απλότητα που χαρακτηρίζει τον τρόπο της ζωής τους. Για 150.000 χρόνια, η μυθολογία του Ονειροχρόνου συντήρησε έναν πολιτισμό που επιβίωνε αρμονικά με τη φύση, ρωμαλέο, ζωτικό και χαρούμενο. Και σαν συνέχεια οι Ιθαγενείς θεωρούν σκοπό της ζωής τους να διατηρήσουν τον πλανήτη στην αρχική του αγνότητα.



Τοτεμικό Κοινωνικό Σύστημα

Ο τοτεμισμός, ως βάση της λατρείας των Ιθαγενών της Αυστραλίας, περιγράφει τη σχέση ανάμεσα στον άνθρωπο, τη φύση και τους θεούς και είναι γενεσιουργός αιτία της τέχνης τους. Ο φυσικός κόσμος διέπεται από τις ίδιες αρχές και πρότυπα, τις ίδιες που ωθούν στον σχηματισμό του ανθρώπινου πολιτισμού. Οι άνθρωποι, η φύση και οι προγονικές δυνάμεις του Ονειροχρόνου, διαμορφώνουν ένα αλληλοτροφοδοτούμενο πλέγμα σχέσεων από το οποίο απορρέουν η κοινωνική τάξη, οι τελετουργίες και οι μύθοι των Ιθαγενών. Η φύση δίνει ζωή στην ανθρωπότητα. Μέσα από τον πολιτισμό η ανθρωπότητα δίνει νόημα στη φύση. Φύση και ανθρωπότητα παρέχουν ένα σώμα στην αόρατη ζωή των Δημιουργών του Ονειροχρόνου. Αυτή η παλινδρομική διαδικασία είναι μια ακατάπαυστη ενεργειακή ροή από την πηγή προς όλες τις μορφές και αυτή ακριβώς είναι η ουσία του τοτεμισμού. Με τον τρόπο αυτό δημιουργείται ένας αόρατος ιστός μέσα στον οποίο αυξάνονται, τρέφονται και αντανακλώνται όλα τα είδη αλλά και οι κοινωνίες πάνω στη Γη. Η ταύτιση με κάποιο τοτέμ σχηματίζει τη βάση των τριών μεγαλύτερων κοινωνικών σχηματισμών στη ζωή των Αβορίγινων: των φυλών, των πατριών και των ομάδων. Η φυλή, είναι ο μεγαλύτερος κοινωνικός σχηματισμός από 500 μέλη και πάνω, τα οποία έχουν μια κοινή γλώσσα. Η φυλή μοιράζεται έθιμα, νόμους και τελετουργίες που τη διακρίνουν από γειτονικές ομάδες, χωρίς όμως να την διαφοροποιούν πλήρως εξαιτίας των συχνών ανταλλαγών ανάμεσα στις διάφορες ομάδες. Μια φυλή Ιθαγενών δεν είναι κάποια απομονωμένη ομάδα που ζει σε συγκεκριμένη περιοχή με καθορισμένα σύνορα. Συχνά υπάρχουν μετακινήσεις μελών από φυλή σε φυλή τόσο με γάμους, με τελετουργίες όσο και με μοίρασμα κυνηγιού. Πατριές σχηματίζονται από τη δημιουργία μικρότερων ομάδων μέσα στη φυλή και συνήθως αριθμούν εκατοντάδες είδη μελών. Κάθε πατριά συνδέεται με ένα ιδιαίτερο ζώο και ζει σε περιοχή που θεωρείται «ιερή». Υποχρέωση της πατριάς είναι να διατηρεί στη μνήμη τις ιστορίες που συνδέονται με τα τοτεμικά είδη και να εκτελεί τις ανάλογες τελετουργίες. Κάποια από τις πατριές θεωρείται ότι προέρχεται από τον άνθρωπο-καγκουρό, Πρόγονο του Ονειρέματος. Κάποια άλλη συνδέεται με το άγριο γιάμ, μια τρίτη με το πόσουμ και έτσι καλύπτονται τα βασικά τους αρχέτυπα. Στην πραγματικότητα το πνεύμα του είδους κατέχει την περιοχή και όχι η πατριά. Το πνεύμα ρέει από τον πνευματικό προς το φυσικό κόσμο σε μια «ιερή» περιοχή. Η ομάδα είναι η επόμενη κοινωνική διαίρεση με λίγα μέλη που κατασκηνώνουν και κυνηγούν μαζί. Καθώς συχνά οι Ιθαγενείς παντρεύονται μέλη άλλων πατριών, αυτές οι ομάδες συγκεντρώνουν μέλη από διαφορετικές πατριές. Η ομάδα έχει τη δυνατότητα να κυνηγά σε διάφορες περιοχές ζητώντας άδεια από τους υπευθύνους για την περιοχή πρεσβύτερους της πατριάς. Επομένως η πατριά διευθύνει την περιοχή και η ομάδα τη χρησιμοποιεί. Οι αλληλοσυμπληρούμενες λειτουργίες της ομάδας και της πατριάς χαρακτηρίζονται από πολυάριθμες παλινδρομικές διαδικασίες ανταλλαγής, μοιράσματος και αμοιβαίου σεβασμού. Το τοτεμικό κοινωνικό σύστημα είναι ένας ζωντανός οργανισμός που συγκροτείται από αλληλοεξαρτώμενες σχέσεις και λειτουργίες. Τα μέρη μιας κοινωνίας συνυπάρχουν με αμοιβαίες μεταξύ τους σχέσεις και σαφείς αλληλεπιδράσεις με το σύνολο. Όλες όμως οι υποδιαιρέσεις έχουν διαπερατά σύνορα. Οι Ιθαγενείς ως άτομα και ομάδες δεν ζουν αμυντικά μέσα σε συγκεκριμένα όρια. Δεν υπάρχουν καθορισμένες αδιαπέραστες θέσεις ατομικά ή κοινωνικά. Οι κανόνες των τοτεμικών σχέσεων προέρχονται από τον ίδιο τον Ονειροχρόνο ως αιώνιοι και αμετάβλητοι νόμοι, οι οποίοι σχηματίζουν μια αόρατη δομή, στην οποία υπάρχει το εμψυχωτικό πνεύμα όλων των ειδών της φύσης.



Ιερή Τέχνη

Παρόλο που οι παραδοσιακές κοινωνίες των Αβορίγινων έχουν κάποιες διαφορές μεταξύ τους, όλες εμφανίζουν σύνθετη δομή, που αντανακλά το σύστημα του σύμπαντος και τη θέση του ανθρώπου εντός του. Επειδή δεν υπάρχει γραπτή γλώσσα, το έργο τέχνης είναι ο φορέας των στοιχείων, ο πλούτος των πληροφοριών από γενιά σε γενιά. Οι «ονειρικές ιστορίες» κατέχουν συχνά κεντρική θέση στην τέχνη, περιγράφοντας τη Δημιουργία, όταν τεράστια μυθικά ζώα περιπλανιούνταν στη Γη, δημιουργώντας τις μορφές της και αποφασίζοντας ποιοι άνθρωποι θα ζούσαν σε κάθε τόπο. ΓιΆ αυτό και στην κοινωνία των Αβορίγινων η τέχνη είναι αναπόσπαστο κομμάτι της τοτεμικής συνείδησης. Εκφράζεται δε με τρόπο προσωπικό, κοινωνικό, ιερό ή τελετουργικό. Πρωτεύοντα στοιχεία είναι η αρσενική ευθεία, ο θηλυκός κύκλος και οι μυριάδες αλληλεπιδράσεις τους. Η ιερή τους τέχνη είναι μια διαρκής διαδικασία μετουσίωσης της καθαρής ενέργειας σε μορφή, αποδίδει τη μεταμόρφωση των προγονικών δυνάμεων σε ζώα, των ζώων σε ανθρώπους και των ανθρώπων, μέσω της βαφής του σώματος και των τελετουργικών ενδυμασιών, σε προγονικές υπάρξεις με ζωικές δυνάμεις και ικανότητες. Η μουσική, ως ιερή τέχνη, ενώνει τη συνείδηση με τους αόρατους νόμους και τα ενεργειακά πρότυπα της φύσης. Θεωρείται ότι αποτελεί μία «γέφυρα» ανάμεσα σε αυτούς και στους Προγόνους, τους ήρωες, τη Γη, τα ζώα που ζουν σε αυτήν και φυσικά τους θεούς τους. Επίσης με μουσική και χορούς συνοδεύεται και η επίκληση για βροχή ή μία θεραπευτική τελετουργία. Το παίξιμο του μουσικού οργάνου ντιτζιρίντου, μιας μακριάς ξύλινης φλογέρας, συμβολίζει την αόρατη παρουσία του πνεύματος του αέρα και είναι πιθανώς το αρχαιότερο μουσικό όργανο πάνω στη Γη. Οι νότες που παράγει, αντιπροσωπεύουν διαφορετικές μορφές της αόρατης ενέργειας, αυτής που εμψυχώνουν οι προγονικές δυνάμεις. Η προσωπική τέχνη διαμορφώνεται κυρίως από τις γυναίκες. Σχεδιάζουν τις εικόνες τους στην άμμο, τη στιγμή που αφηγούνται ιστορίες για την αγάπη, τον έρωτα, τη γονιμότητα αλλά και για τις περιοχές όπου συλλέγουν την τροφή τους. Μοιρασμένη με τα υπόλοιπα μέλη της φυλής αυτή η δραστηριότητα είναι ένα σημείο χαράς, διασκέδασης και εκπαίδευσης στα καθήκοντα του καταυλισμού. Ο κοινωνικός συμβολισμός της τέχνης φαίνεται στις τελετουργίες της βαφής του σώματος. Το βάψιμο αντιπροσωπεύει την παρουσίαση της προσωπικής εικονοπλασίας σε συλλογικό επίπεδο. Είναι μια αισθαντική, απτή μορφή κοινωνικής ανταλλαγής των ιστοριών που αφηγούνται τα βαμμένα σώματα. Ιδιαίτερα στις γυναικείες τελετουργίες το σώμα αποδίδει την ιστορία μέσω του χορού, απελευθερώνοντας το συγκινησιακό περιεχόμενο που κρύβεται στις περιπέτειες της αγάπης και στις τραγωδίες της απώλειας.


 
Αντίληψη για τον Θάνατο

Στη διαδικασία του κύκλου της Δημιουργίας, ο θάνατος για τους Αβορίγινες γίνεται αντιληπτός ως ένα υπέρτατο όσο και αναπόφευκτο θεραπευτικό στάδιο, ως μέσο μετάβασης στον Ονειροχρόνο. Είναι μια διαδικασία μετουσίωσης όλων των πλασμάτων στην αρχέγονη προγονική μορφή τους με τελικό αποτέλεσμα την αναγέννηση. Είναι ένα βήμα προς το ονείρεμα και τη συναίσθηση, δηλαδή τη συνδυασμένη αντίληψη μιας ενοποιημένης εικόνας του κόσμου, μέσα στην οποία τα περιγράμματα χάνουν την σταθερότητά τους και το ενεργειακό τους περιεχόμενο ενοποιείται στη μία και μοναδική ουσία της ζωής, την πανταχού παρούσα ενέργεια του Ονειροχρόνου. Τη στιγμή του θανάτου το πνευματικό περιεχόμενο της ατομικής μορφής κατανέμεται σε τρία διαφορετικά επίπεδα. Το πρώτο είναι η Τοτεμική Ψυχή που σχετίζεται με τις πηγές ύπαρξης της φυσικής μορφής, όπως είναι ο τόπος της γέννησης, το πνεύμα του ζώου και το είδος των φυτών με τα οποία συγγενεύει. Η δεύτερη όψη της πνευματικής δύναμης του ατόμου απελευθερώνεται στην Προγονική Ψυχή, την επικράτεια των αιώνιων αρχέτυπων, την ουράνια Γη των Νεκρών. Αυτή η όψη ταξιδεύει στους αστερισμούς σε κάποια ιδιαίτερη περιοχή του ουρανού. Αυτή η ουράνια περιοχή έχει τον αντίστοιχο αστερισμό της και το σημαντικότερο εμπεριέχει ένα ιδιαίτερο πρότυπο αόρατης ενέργειας. Αυτά τα πρότυπα συμβολίζονται στα γεωμετρικά σχέδια που ζωγραφίζονται στην κοιλιακή χώρα του νεκρού, κατά τη διάρκεια του τελετουργικού της ταφής. Τα ίδια σχέδια απεικονίζονται σε κάθε άτομο κατά την στιγμή της πρώτης του μύησης. Στις στιγμές της μύησης και του θανάτου οι παρευρισκόμενοι τραγουδούν το «Είθε το πνεύμα σου να φτάσει στο στομάχι του ουρανού». Η Τρίτη όψη της ανθρώπινης ψυχής ονομάζεται από τους Ιθαγενείς της Αυστραλίας «Κατεργάρης». Τον Κατεργάρη με διάφορες μορφές και ονόματα τον συναντάμε σε όλες σχεδόν τις μυθολογίες του κόσμου. Αντιπροσωπεύει την πνευματική πηγή του ατομικοποιημένου εγώ, της Εγωικής Ψυχής. Αυτή η πνευματική δύναμη δεσμεύεται από συγγένειες που είχε το άτομο εν ζωή και είναι εκείνη που μας δεσμεύει με το συγκεκριμένο και το πεπερασμένο, με υπευθυνότητες και σχέσεις της ατομικής μας ύπαρξης. Είναι δυνατόν να προσκολληθεί σε αυτόν τον κόσμο, εξαιτίας της συγκινησιακής της εξάρτησης με τις μορφές του δημιουργημένου κόσμου. Ο Κατεργάρης των Ιθαγενών μοιάζει με τον κατεργάρη της ελληνικής μυθολογίας Ερμή. Ο Ερμής αντιπροσωπεύει εκείνη την δύναμη της πλάνης που μας ωθεί συχνά να εκλαμβάνουμε την εφήμερη ζωή μας ως κάτι διαρκές και μόνιμο, ενώ ταυτόχρονα είναι ο περαματάρης, ο ψυχοπομπός ανάμεσα σε αυτόν και τον άλλο κόσμο. Η Τοτεμική, η Προγονική και η Εγωική Ψυχή σχηματίζουν την Ψυχική Τριάδα, ευθέως ανάλογη της Κοσμικής Τριάδας, της Αγέννητης Ύπαρξης, της Ζώσας Ύπαρξης και της διαδικασίας του Θανάτου και της Τριάδας της Γήινης τάξης-είδος, τόπος, φυλή. Η Ψυχική Τριάδα είναι η βάση της συνειδησιακής συγχώνευσης που επιτυγχάνεται στις περιοχές του Ονειροχρόνου. Η βασική αιτία της συγχώνευσης νου και ύλης στη συνείδηση των Ιθαγενών είναι η ευθεία αναλογία των Τριάδων σε όλα τα επίπεδα. Το παράξενο είναι ότι αυτή η τριαδική αναλογία είναι πάντα επίκαιρη ως πεδίο έρευνας σήμερα στις επαναστατικές θεωρήσεις της κβαντικής φυσικής. Εν κατακλείδι αυτή η άποψη που εκφράστηκε από τους Αυστραλούς Ιθαγενείς πριν από 100.000 χρόνια είναι το ζητούμενο της σύγχρονης φιλοσοφίας, η οποία στοχεύει στην αντιμετώπιση του νου και της ύλης ως ενιαίας οντότητας. Το βέβαιο είναι ότι ο θάνατος γιΆ αυτούς δεν είναι τέλος και αποκλεισμός. Αντιμετωπίζεται ως μετατόπιση του κέντρου της συνείδησης προς τον αόρατο κόσμο. Στο φως αυτής της αντίληψης είναι ευκολότερο να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο κινούνται οι μύθοι του Ονειροχρόνου και τη συχνή απουσία μιας λογικής συνέχειας. Το κλειδί βρίσκεται στο Ονείρεμα. Οι Ιθαγενείς ονειρεύονται καθημερινά τον κόσμο. Ζουν εξαιτίας του ονείρου και το βιώνουν μέσα σε αυτό που εμείς αποκαλούμε πραγματικότητα. Είναι ένας τρόπος ζωής εμπνευσμένος από τη γνώση και τη σοφία της ενοποιημένης συνείδησης. Αυτόν το μαγικό τρόπο ζωής προσπάθησαν και πέτυχαν σε μεγάλο βαθμό να ξεριζώσουν οι Βρετανοί άποικοι, ως εισβολείς, παρεμβαίνοντας στην κοινωνική δομή, στα ήθη και έθιμα, στο δικό τους πολιτισμό. Είναι σαν ένα «ξεκαθάρισμα» των παλαιότερων πολιτισμών που έπρεπε πλήρως να μεταμορφωθούν ή να εξαφανιστούν. Ερχόμενοι σε επαφή με τους ανθρώπους του δυτικού κόσμου, η φυλή Γουρούντζερι των Ιθαγενών, νιώθοντας την αποκοπή τους από το φυσικό τρόπο ζωής και την όλη φιλοσοφία του ονειρέματος αποφάσισαν να διακόψουν το νήμα της συνέχισης της ζωής αρνούμενοι την τεκνοποίηση. Δεν ήθελαν πλέον να συμμετέχουν σε έναν κόσμο που είχε χάσει τις ρίζες του και την επαφή του με την ουσία της ζωής. Όπως ανέφερε ο Μπέρναμ-Μπέρναμ, Πρεσβύρος αυτής της φυλής σε δήλωσή του για αυτό το θέμα: Εμείς η φυλή της Θείας Ενότητας των Πραγματικών Ανθρώπων φεύγουμε από τον πλανήτη Γη. Στο χρόνο που μας απομένει επιλέξαμε να ζήσουμε στο ύψιστο επίπεδο Πνευματικής ζωής: αγαμία, ένας τρόπος για να επιδείξουμε σωματική πειθαρχία. Δεν θα κάνουμε άλλα παιδιά. Όταν και το νεότερο μέλος μας θα έχει αποχωρήσει, αυτό θα είναι και το τέλος της άδολης, ανθρώπινης φυλής. Είμαστε αιώνιες υπάρξεις. Υπάρχουν πολλοί τόποι στο σύμπαν όπου μπορούν να ενσαρκωθούν οι ψυχές που πρόκειται να μας ακολουθήσουν. Είμαστε οι απευθείας πρόγονοι των πρώτων υπάρξεων…… …..Έχουμε περάσει τη δοκιμασία επιβίωσης από καταβολής κόσμου, διατηρώντας σταθερά τις πρωταρχικές αξίες και τους νόμους. Η ομαδική μας συνείδηση έχει διατηρήσει τη Γη ενιαία. Τώρα πήραμε την άδεια να φύγουμε….. ….Οι άνθρωποι του κόσμου έχουν αλλάξει και έδιωξαν ένα μέρος της Ψυχής της Γης. Πηγαίνουμε να ενωθούμε μαζί της στον Ουρανό. Αφήνουμε τη Μητέρα Γη σε εσάς. Προσευχόμαστε να αντιληφθείτε τι προκαλεί ο τρόπος ζωής σας στο νερό, στα ζώα, στον αέρα και στον καθένα σας. Προσευχόμαστε να βρείτε λύση στα προβλήματά σας χωρίς να καταστρέψετε αυτό τον κόσμο…. Παρόλα αυτά ο Ονειροχρόνος επιβιώνει μέσα στο χρόνο, από τους μύθους και τις αφηγήσεις των Ιθαγενών. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να κατανοήσουμε τη φύση ενός πολιτισμού που φαίνεται εντελώς διαφορετικός από τον δικό μας, ωστόσο βρίσκεται στη βάση όλων των μεταγενέστερων πολιτισμών που αναπτύχθηκαν στους ιστορικούς χρόνους. Για τους Ιθαγενείς της Αυστραλίας η παραβίαση των ιερών σχέσεων ανάμεσα σε ομάδες ανθρώπων και τον τόπο της γέννησής τους είναι προϊόν πνευματικής αποσύνθεσης που διακόπτει τη θεμελιώδη αρμονία πάνω στην οποία στηρίζεται η Δημιουργία. «Κατοικούμε σε αυτή τη γη πριν την έναρξη του χρόνου. Προερχόμαστε άμεσα από τον Ονειροχρόνο των Δημιουργών Προγόνων μας… Όλοι οι άλλοι άνθρωποι προήλθαν από εμάς. Εκείνοι που καλλιεργούν τη γη κατασκευάζουν κτίρια και διατηρούν ζώα δεν ανήκουν στο πνεύμα αυτής της γης. Πρέπει να φύγουν, γιατί ζουν ενάντια στο Νόμο αυτής της γης».