Μικελάντζελο Αντονιόνι, ο αρχι-τέκτων
Ο μινιμαλισμός του και οι σχέσεις του με τον νεορεαλισμό και το γαλλικό νέο κύμα, καθιέρωσαν το προσωπικό του στιλ, που περιγράφεται με τους όρους 'δομημένη απουσία' και 'σύγχρονη αλλοτρίωση'. Το άστρο του Antonioni ανέτειλε διεθνώς με την τριπλέτα "Η περιπέτεια" (1960), "Η νύχτα" (1961) και "Η έκλειψη" (1962). Μαζί του έγινε διάσημη και η τότε αγαπημένη του, η ηθοποιός Μόνικα Βίτι. Μετά άνοιξε τα φτερά του στο Λονδίνο με το "Blowup" (1966) να φλερτάρει φανερά το φρι σίνεμα και το θέατρο του παραλόγου. Κι έπειτα πήγε στην αμέρικα για να φέρει κύματα ευρωπαϊκής κουλτούρας με το "Zabriskie Point" (1970) και το "Επάγγελμα: ρεπόρτερ" (1975).
Το παρελθόν του βέβαια είναι αρκετά ύποπτο και παρωχημένο. Ως παιδί μεσοαστών της μπουρζουάδικης περιφέρειας της Φεράρας, σπούδασε αρχικά οικονομία και εμπόριο στην Μπολόνια. Παράλληλα όμως ασχολήθηκε με την ζωγραφική και την κριτική. Το 1939 πήγε στη Ρώμη να σπουδάσει σκηνοθεσία στο Centro Sperimentale di Cinematografia και ταυτόχρονα έγραφε κριτικές ταινιών στο περιοδικό "Cinema" με εκδότη τον γιο του Μπενίτο Μουσολίνι. Όλα αυτά βρισκόταν υπό την σκέπη του φασισμού και της φασιστικής ψυχαγωγικής ένωσης. Για την ταινία του "I Vinti" (1953) που υπαινίσσεται ανοιχτά τον νέο-φασισμό, κατακρίθηκε και λογοκρίθηκε πολύ, τόσο εντός όσο και εκτός Ιταλίας. Με την "Κραυγή" (Il grido, 1957) απομακρύνθηκε από το κλασικό του ρεπερτόριο και καταδύθηκε στην βαλτώδη και καταθλιπτική κοιλάδα του Πάδου.
Όταν ξέσπασε ο νεορεαλισμός, ο Αντονιόνι ήταν ήδη ένας σκηνοθέτης καριέρας, με αρκετές μικρού μήκους, ντοκιμαντέρ και κάποια μάλλον συμβατικά δράματα που δεν έκρυβαν καθόλου τις αστικές καταβολές του. Αν και ήταν μια γενιά μεγαλύτερος από τους Παζολίνι, Τρυφώ και Γκοντάρ, ταυτίστηκε ιδεολογικά με τα νέα ρεύματα χάρη στην ταινία του "L' avventura" (Η περιπέτεια, 1960). Η σχέση του με την πρωταγωνίστρια Μόνικα Βίτι υπήρξε θυελλώδης, στην ζωή, στη σκηνή και στην οθόνη. Ακολούθησαν άλλες τρεις ταινίες, "La notte" (Η νύχτα, 1961), "L' eclisse" (Η έκλειψη, 1962) και ο κύκλος έκλεισε με την "Κόκκινη έρημο" (Il deserto rosso, 1964). Αυτή ήταν και η πρώτη του έγχρωμη δουλειά (ο σωστότερος χαρακτηρισμός θα ήταν μονοχρωματική;) όπου βέβαια το κόκκινο χρώμα κυριαρχεί εξοβελίζει τα υπόλοιπα, υπογραμμίζοντας την απογοήτευση, το συναισθηματικό αδιέξοδο και το τέλος μιας περιόδου.
Ακολουθεί μια διεθνής πορεία που έχει για πρώτο σταθμό την Βρετανία και το Λονδίνο, που τότε χορεύει σε ρυθμούς αμφισβήτησης και στροβιλίζεται τρελά. Είναι μια γοητευτική διατύπωση του γρίφου της αντίληψης, του παιχνιδιού και της σχέσης ανάμεσα στην πραγματικότητα και την πρόσληψή της. Το πρώτο αποκαλυπτικό γυμνό σε ταινία μεγάλου στούντιο και η ιστορική σκηνή του τέλους με τον ιδεατό αγώνα τένις χωρίς μπαλάκι. Ο λόγος για το αμφίσημο "Blowup" (1966) που τον φέρνει υποψήφιο των όσκαρ (σκηνοθεσίας και σεναρίου) και του ανοίγει το δρόμο για την Αμερική.
Η Καλιφόρνια τον υποδέχεται μετά βαϊων και κλάδων αλλά το "Zabriskie Point" (1970) αποδεικνύεται καταστροφικό. Η προσπάθειά του να πλησιάσει το φοιτητικό ριζοσπαστικό κίνημα (ματιριαλισμός και χίπις) που συγκλονίζει με τον φιλελευθερισμό του, παρεξηγείται και εξορκίζεται ως τερατούργημα. Ως ταφόπλακα έρχεται η καταδίκη του πρωταγωνιστή Mark Frechette για ένοπλη ληστεία τράπεζας και ο θάνατός του στη φυλακή, μια τραγελαφική κακή προσπάθεια όπου η ζωή θέλησε να μιμηθεί την κακή τέχνη. Το αριστουργηματικό "Επάγγελμα: ρεπόρτερ" (Professione: reporter, 1975) κλείνει τον κύκλο με τον πιο αινιγματικό (και ακαταλαβίστικο για τους αμερικανούς) τρόπο. Ο Τζακ Νίκολσον κάνει μια από τις πιο σπουδαίες ερμηνείες της καριέρας του, έχοντας ήδη στο ενεργητικό του τον "Ξένοιαστο καβαλάρη", τα "Πέντε εύκολα κομμάτια", την "Τσάινατάουν" και την "Φωλιά του κούκου".
Μετά έρχεται η επιστροφή στην Ιταλία και η 'κάτω βόλτα'. Πολλά σχέδια μένουν απραγματοποίητα ή κολλάνε σε κάποιο αρχικό στάδιο παραγωγής. Το 1982 σκηνοθετεί την "Ταυτότητα μιας γυναίκας" (Identificazione di una donna) σε αναζήτηση του ιδανικού θήλεως. Το 1985 παραλύει μερικά από μια σφοδρή καρδιακή προσβολή. Το 1995 'σκηνοθετεί' με την βοήθεια του Βέντερς το "Πέρ' απ' τα σύννεφα" (Al di la delle nuvole), ένα σπονδυλωτό φιλμ με διεθνές καστ. John Malkovich, Sophie Marceau, Fanny Ardant, Peter Weller, Irene Jacob, Vincent Perez, Jean Reno, Marcello Mastroianni και Jeanne Moreau. Το αποτέλεσμα ενδιαφέρον αλλά άνισο και η διεκπεραίωση του πανίσχυρου Βιμ μοιάζει σαν εκδούλευση. Πρόσφατα ανακοινώθηκαν άλλα δύο σχέδια, το εγγύτερο "Tanto per stare insieme" (Just to be together, 2001) και το απώτερο "Destinazione Verna" με πρωταγωνίστρια την Σοφία Λόρεν.
Ακολουθούν τρεις ταινιες.
"Η κραυγή" (Il grido, 1957, Ιταλία, 115'). Μαυρόασπρο δράμα. Πρωταγωνιστούν Steve Cochran, Alida Valli, Betsy Blair, Dorian Gray και Lyn Shaw. Η ελεγεία της αποξένωσης αρχίζει. Ο Στηβ Κόχραν είναι ένας εργάτης που δεν μπορεί πλέον να επικοινωνήσει με τ' αγαπημένα του πρόσωπα. Καταδύεται σπειροειδώς σε μια κατάσταση πνευματικής διάλυσης. Η δύναμη της εργασίας σ' ένα καπιταλιστικό κόσμο, η περιθωριοποίηση, η μοναξιά, ένα πεπρωμένο-μανιφέστο, ένας μονόδρομος χωρίς γυρισμό. Η απομόνωση ανακλάται στην απόσταση μεταξύ των κτιρίων. Ο Αντονιόνι σκιαγραφεί τον χαρακτήρα με κάποιες ενδιαφέρουσες μαρξιστικές και φροϋδικές πινελιές. Η Αλίντα Βάλι είναι πολύ καλή επίσης.
"Η περιπέτεια" (L' avventura, 1960, Ιταλία, 145'). Μαυρόασπρο δράμα. Πρωταγωνιστούν Monica Vitti, Gabriele Ferzetti, Lea Massari, Dominique Blanchar, James Addams. Αρχίζει η μη αφηγηματική φάση του σκηνοθέτη. Ψυχολογικό μυστήριο χωρίς απαντήσεις, μια εξαφάνιση που αφήνεται μετέωρη, θαμμένος ερωτισμός κάτω από την ανία, το σεξ ως ο μόνος τρόπος επαφής. Περιχαρακωμένοι, συμβιβασμένοι εύποροι μεγαλοαστοί, με αδύναμη μνήμη, χαλαρή ηθική και τύψεις αδιόρατες, με τάση προς την προδοσία και το ρίξιμο. Οπτικά εξαίσιο. Άπνοια και κάλμα, ένα απέραντο κενό όπου οι ήρωες πλέουν αβοήθητοι, η ποίηση μιας πνευματικής και ηθικής ένδειας της ανώτερης τάξης. Η ταινία θεωρήθηκε πολιτικά προκλητική και έγιναν παραλληλισμοί του έργου του Αντονιόνι με τα γραπτά του Αντρέ Ζιντ.
"Η έκλειψη" (L' eclisse, 1962, Ιταλία-Γαλλία, 123'). Μαυρόασπρο δράμα. Πρωταγωνιστούν Alain Delon, Monica Vitti, Francesco Rabal, Lilla Brignone, Louis Seigner και Rosanna Rory. Άλλο ένα κοσμοπολίτικο δράμα, πιο συναρπαστικό, που περικλείει την πεμπτουσία του μέχρι τούδε έργου του ιταλού δημιουργού. Εδώ όμως δεν κάνει συναισθηματικούς συμβιβασμούς στην σπουδή μιας απανθρώπινης αποξένωσης. Η σεξουαλικότητα και η φυσικότητα μιας επαφής παραμένουν μια ανεξήγητη και άβατη περιοχή σ' έναν νεόκοπο τεχνολογικό υπερ-πολιτισμό. Η τεχνοκρατικές σκηνές και τα σκηνικά περιβάλλοντά τους αντιδιαστέλλονται ιδανικά με το φυσικό περίγυρο και κάποιες καταστάσεις πιο πρωτόγονες. Το συναισθηματικό κενό και η έλλειψη βάθους, οδηγούν το ανθρώπινο είδος σε μια ολική έκλειψη πίσω από τη σκιά του. Ντελόν και Βίτι είναι στα χάι τους και στα χάη τους. Διαστροφικά απολαυστική.
Η Καλιφόρνια τον υποδέχεται μετά βαϊων και κλάδων αλλά το "Zabriskie Point" (1970) αποδεικνύεται καταστροφικό. Η προσπάθειά του να πλησιάσει το φοιτητικό ριζοσπαστικό κίνημα (ματιριαλισμός και χίπις) που συγκλονίζει με τον φιλελευθερισμό του, παρεξηγείται και εξορκίζεται ως τερατούργημα. Ως ταφόπλακα έρχεται η καταδίκη του πρωταγωνιστή Mark Frechette για ένοπλη ληστεία τράπεζας και ο θάνατός του στη φυλακή, μια τραγελαφική κακή προσπάθεια όπου η ζωή θέλησε να μιμηθεί την κακή τέχνη. Το αριστουργηματικό "Επάγγελμα: ρεπόρτερ" (Professione: reporter, 1975) κλείνει τον κύκλο με τον πιο αινιγματικό (και ακαταλαβίστικο για τους αμερικανούς) τρόπο. Ο Τζακ Νίκολσον κάνει μια από τις πιο σπουδαίες ερμηνείες της καριέρας του, έχοντας ήδη στο ενεργητικό του τον "Ξένοιαστο καβαλάρη", τα "Πέντε εύκολα κομμάτια", την "Τσάινατάουν" και την "Φωλιά του κούκου".
Μετά έρχεται η επιστροφή στην Ιταλία και η 'κάτω βόλτα'. Πολλά σχέδια μένουν απραγματοποίητα ή κολλάνε σε κάποιο αρχικό στάδιο παραγωγής. Το 1982 σκηνοθετεί την "Ταυτότητα μιας γυναίκας" (Identificazione di una donna) σε αναζήτηση του ιδανικού θήλεως. Το 1985 παραλύει μερικά από μια σφοδρή καρδιακή προσβολή. Το 1995 'σκηνοθετεί' με την βοήθεια του Βέντερς το "Πέρ' απ' τα σύννεφα" (Al di la delle nuvole), ένα σπονδυλωτό φιλμ με διεθνές καστ. John Malkovich, Sophie Marceau, Fanny Ardant, Peter Weller, Irene Jacob, Vincent Perez, Jean Reno, Marcello Mastroianni και Jeanne Moreau. Το αποτέλεσμα ενδιαφέρον αλλά άνισο και η διεκπεραίωση του πανίσχυρου Βιμ μοιάζει σαν εκδούλευση. Πρόσφατα ανακοινώθηκαν άλλα δύο σχέδια, το εγγύτερο "Tanto per stare insieme" (Just to be together, 2001) και το απώτερο "Destinazione Verna" με πρωταγωνίστρια την Σοφία Λόρεν.
Ακολουθούν τρεις ταινιες.
"Η κραυγή" (Il grido, 1957, Ιταλία, 115'). Μαυρόασπρο δράμα. Πρωταγωνιστούν Steve Cochran, Alida Valli, Betsy Blair, Dorian Gray και Lyn Shaw. Η ελεγεία της αποξένωσης αρχίζει. Ο Στηβ Κόχραν είναι ένας εργάτης που δεν μπορεί πλέον να επικοινωνήσει με τ' αγαπημένα του πρόσωπα. Καταδύεται σπειροειδώς σε μια κατάσταση πνευματικής διάλυσης. Η δύναμη της εργασίας σ' ένα καπιταλιστικό κόσμο, η περιθωριοποίηση, η μοναξιά, ένα πεπρωμένο-μανιφέστο, ένας μονόδρομος χωρίς γυρισμό. Η απομόνωση ανακλάται στην απόσταση μεταξύ των κτιρίων. Ο Αντονιόνι σκιαγραφεί τον χαρακτήρα με κάποιες ενδιαφέρουσες μαρξιστικές και φροϋδικές πινελιές. Η Αλίντα Βάλι είναι πολύ καλή επίσης.
"Η περιπέτεια" (L' avventura, 1960, Ιταλία, 145'). Μαυρόασπρο δράμα. Πρωταγωνιστούν Monica Vitti, Gabriele Ferzetti, Lea Massari, Dominique Blanchar, James Addams. Αρχίζει η μη αφηγηματική φάση του σκηνοθέτη. Ψυχολογικό μυστήριο χωρίς απαντήσεις, μια εξαφάνιση που αφήνεται μετέωρη, θαμμένος ερωτισμός κάτω από την ανία, το σεξ ως ο μόνος τρόπος επαφής. Περιχαρακωμένοι, συμβιβασμένοι εύποροι μεγαλοαστοί, με αδύναμη μνήμη, χαλαρή ηθική και τύψεις αδιόρατες, με τάση προς την προδοσία και το ρίξιμο. Οπτικά εξαίσιο. Άπνοια και κάλμα, ένα απέραντο κενό όπου οι ήρωες πλέουν αβοήθητοι, η ποίηση μιας πνευματικής και ηθικής ένδειας της ανώτερης τάξης. Η ταινία θεωρήθηκε πολιτικά προκλητική και έγιναν παραλληλισμοί του έργου του Αντονιόνι με τα γραπτά του Αντρέ Ζιντ.
"Η έκλειψη" (L' eclisse, 1962, Ιταλία-Γαλλία, 123'). Μαυρόασπρο δράμα. Πρωταγωνιστούν Alain Delon, Monica Vitti, Francesco Rabal, Lilla Brignone, Louis Seigner και Rosanna Rory. Άλλο ένα κοσμοπολίτικο δράμα, πιο συναρπαστικό, που περικλείει την πεμπτουσία του μέχρι τούδε έργου του ιταλού δημιουργού. Εδώ όμως δεν κάνει συναισθηματικούς συμβιβασμούς στην σπουδή μιας απανθρώπινης αποξένωσης. Η σεξουαλικότητα και η φυσικότητα μιας επαφής παραμένουν μια ανεξήγητη και άβατη περιοχή σ' έναν νεόκοπο τεχνολογικό υπερ-πολιτισμό. Η τεχνοκρατικές σκηνές και τα σκηνικά περιβάλλοντά τους αντιδιαστέλλονται ιδανικά με το φυσικό περίγυρο και κάποιες καταστάσεις πιο πρωτόγονες. Το συναισθηματικό κενό και η έλλειψη βάθους, οδηγούν το ανθρώπινο είδος σε μια ολική έκλειψη πίσω από τη σκιά του. Ντελόν και Βίτι είναι στα χάι τους και στα χάη τους. Διαστροφικά απολαυστική.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου