K.Π. ΚΑΒΑΦΗΣ-ΤΟ ΠΑΘΟΣ

Το «πάθος» του Κ.Π. Καβάφη

Ο Καβάφης είχε ένα μεγάλο «πάθος», μια παρεκτροπή από τα συνήθη που οι περισσότεροι μελετητές του έργου και της ζωής του θεωρούν ότι πρόκειται για την ομοφυλοφιλική ερωτική ζωή του ποιητή.
Χαρακτηριστικές του ψυχοπνευματικού βασανισμού του είναι οι βραχυγραφημένες σημειώσεις που κρατά:
«Πρέπει αλύγιστα να επιβάλω στον εαυτό μου ένα τέρμα εώς την 1η Απριλίου, διαφορετικά δεν θα μπορέσω να ταξιδέψω. Θ' αρρωστήσω και πώς θα περάσω τη θάλασσα, και πώς, αρρωστημένος θ' απολαύσω το ταξίδι μου;
16 Μαρτίου: Μεσάνυχτα. Υπέκυψα εκ νέου. Απελπισία, απελπισία, απελπισία. Καμιά ελπίδα δεν υπάρχει. Παρεκτός αν σταματήσω ως τις 15 Απριλίου. Ο θεός βοηθός.»
και κάπου αλλού:
«Υφίσταμαι μαρτύριο. Σηκώθηκα και γράφω τώρα. Τί θα κάμω και τι θα γίνει; Τί να κάνω; ...Βοήθεια. Είμαι χαμένος.» Απ' αυτές τις σημειώσεις ενός απελπισμένου ανθρώπου που ζητάει απεγνωσμένα βοήθεια καθώς και από τα ερωτικά ποιήματά του, πολλοί μελετητές έβγαλαν αβίαστα το συμπέρασμα περί της ανώμαλης σεξουαλικής συμπεριφοράς του ποιητή. Και όμως ... Ο Ατανάζιο Κατράρο, πρώτος μεταφραστής στα ιταλικά των ποιημάτων του Καβάφη και προσωπικός του φίλος, γράφει:
«Την ομοφυλοφιλία του Καβάφη τη βαραίνει ένα μεγάλο ερωτηματικό, που χρειάζεται βαθιά συνετή και αντικειμενική μελέτη και δεν αποκλείεται η απόφαση να είναι απαλλακτική. Κανείς δεν μπόρεσε ποτέ να προσκομίσει μια απόδειξη για το αμάρτημα που αποδίδεται στον ποιητή και ποτέ δεν βρέθηκε ανακατεμένος σ' ένα σκάνδαλο.»
Διπλής σημασίας η παραπάνω δήλωση. Πρόκειται για δήλωση προσωπικού φίλου του ποιητή που εννοείται ότι γνωρίζει καλά τον άνθρωπο και επιπλέον αναφέρεται η έλλειψη αποδείξεων και σκανδάλων στα οποία να είχε ανακατευτεί ο ποιητής.
Σε ανάλογες βάσεις (που δεν είναι δυνατόν να αναφερθούν) στηρίχτηκαν, ο Στρατής Τσίρκας και ο Ι.Μ. Χατζηφώτης για να εκφράσουν την πολύ ενδιαφέρουσα άποψη ότι το «πάθος» του Καβάφη δεν ήταν η ομοφυλοφιλία του αλλά ο αυνανισμός και ο αλκοολισμός. Ηταν πολύ ντροπαλός (όπως εξάλλου ομολογείται απ' όλους) ο ποιητής για να προχωρήσει σε κάτι περισσότερο από το «μοναχικό» πάθος του, υποστηρίζει ο Ι.Μ. Χατζηφώτης. Ετσι τα ερωτικά ποιήματα του Καβάφη κινούνται - σύμφωνα με τη γνώμη των δύο λογοτεχνών - στα όρια της φαντασίας και του απραγματοποίητου. Είχε τις προθέσεις ο Καβάφης αλλά δεν τις έκανε πράξη... Για περισσότερες, όμως, πληροφορίες πάνω στο ενδιαφέρον αυτό θέμα της ζωής του Καβάφη, θα σας προτείνω το βιβλίο «Καβαφικά» του Ι.Μ. Χατζηφώτη          

---

Το Εργο του Κ.Π. Καβάφη

Ο Καβάφης, όσο ζούσε, δεν εξέδωσε ποτέ ολόκληρο το ποιητικό του έργο, το οποίο, άλλωστε, συμπλήρωνε ως την τελευταία στιγμή της ζωής του. Ούτε, φυσικά, πραγματοποίησε ποτέ μια κανονικά εμπορική έκδοση. Ακολούθησε ένα δικό του, ιδιόρρυθμο σύστημα έκδοσης και κυκλοφορίας του έργου, το οποίο και προκάλεσε πολλές συζητήσεις στο χώρο των καβαφικών μελετών. Σύμφωνα με τη διδακτορική διατριβή του Γ.Π. Σαββίδη, υπήρξαν τρία διαφορετικά στάδια εκδοτικής τακτικής, σε «μονόφυλλα», «τεύχη» και «συλλογές», τα οποία αντιπροσωπεύουν τρεις διαφορετικές φάσεις στην ιστορία της καβαφικής ποίησης. Η μέθοδος των «μονόφυλλων» χρησιμοποιείται από το 1891 ως και το 1904, οπότε ο ποιητής τυπώνει το πρώτο «τεύχος» με 21 ποιήματα. Η πρώτη χρονολογική «συλλογή » του κυκλοφόρησε, ιδιωτικά πάντα κατά την πάγια τακτική του, το 1912 και η πρώτη θεματική «συλλογή» του το 1917. Για πρώτη φορά συγκεντρωμένο ολόκληρο το σώμα της αναγνωρισμένης καβαφικής ποίησης, κυκλοφόρησε το 1935 με επιμέλεια της Ρίκας Σεγκοπούλου, ενώ σήμερα κυκλοφορούν έγκυρες εκδόσεις των «αναγνωρισμένων», των «ανέκδοτων», των «αποκηρυγμένων» ποιημάτων (φροντισμένες από το Γ.Π. Σαββίδη) και των «ατελών» ποιημάτων του (από τη Ρενάτα Λαβανίνι).
Ολα τα ποιήματά του ο Καβάφης τα έγραψε στην ελληνική, με την εξαίρεση ελαχίστων από τα μέχρι το 1968 ανεκδότων ποιημάτων του.
Συνολικά τα ποιήματα που έγραψε ο Καβάφης είναι 154. Επιπλέον θα πρέπει να υπολογιστούν άλλα 75 που παρέμειναν ανέκδοτα εώς το 1968 και τα οποία βρέθηκαν στο Αρχείο του ή σε χέρια φίλων του καθώς και 27 ποιήματα που δημοσίευσε μεν ο ίδιος μεταξύ 1886 και 1898 αλλά που αργότερα τα αποκήρυξε. Ο Καβάφης έγραψε και κάποια πεζά, δοκίμια, μελέτες, μεταξύ των οποίων: «Τα Ελγίνεια Μάρμαρα», «Οι Βυζαντινοί ποιηταί», «Το Κυπριακόν ζήτημα», «Το Τέλος του Οδυσσέως», «Μία σελίς της Τρωϊκής Ιστορίας» κ.α. Σύμφωνα με διευκρινίσεις και υποδείξεις του ποιητή, τα ποιήματά του κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες: τα ιστορικά, τα φιλοσοφικά και τα ηδονικά ή αισθησιακά. Αν και στην αρχή η ποίηση του Κ.Π. Καβάφη συνάντησε την εχθρότητα και την επιφύλαξη του πνευματικού κόσμου, με τον καιρό επιβλήθηκε στη συνείδηση όλων σαν ένας ιδιόμορφος αλλά μεστός και γεμάτος με ουσιαστικό περιεχόμενο ποιητής που δεν ενδιαφερόταν για την εξωτερική εμφάνιση του στίχου του αλλά μονάχα για τον εσωτερικό στοχασμό, τη φιλοσοφική σκέψη και το στοχαστικό δίδαγμα. Μετά θάνατον, ο Καβάφης έγινε αντικείμενο μακρόχρονης μελέτης από ποιητές και μελετητές του έργου του σε όλο τον κόσμο. Τα ποιήματά του εκδόθηκαν και εκδίδονται σε συλλογές, ενώ πρόκειται και για τον πιο πολυμεταφρασμένο Νεοέλληνα λογοτέχνη. Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί στα γαλλικά, αγγλικά, γερμανικά, ιταλικά, ισπανικά, ολλανδέζικα, αραβικά, γιαπωνέζικα, αρμένικα, ινδικά, σλαβικές γλώσσες και σε πάρα πολλές άλλες γλώσσες. Στην οδό Λέψιους στην Αλεξάνδρεια, το διαμέρισμα του Καβάφη έχει μετατραπεί σε μουσείο με εκδόσεις, χειρόγραφα, μεταφράσεις, δημοσιεύματα και έργα τέχνης εμπνευσμένα από το έργο του, πλούσιο φωτογραφικό, φιλολογικό και άλλο υλικό


K.Π.ΚΑΒΑΦΗΣ : ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ

                                                                    ΕΠΙΘΥΜΙΕΣ

Σαν σώματα ωραία νεκρών που δεν εγέρασαν

και τάκλεισαν με δάκρυα , σε μαυσωλείο λαμπρό ,

με ρόδα στο κεφάλι και στα πόδια γιασεμιά -

έτσ' η επιθυμίες μοιάζουν που επέρασαν

χωρίς να εκπληρωθούν χωρίς ν' αξιωθεί καμιά

της ηδονής μιά νύχτα , ή ένα πρωί της φεγγερό .

( 1904 )

 

Ο ΣΕΠΤΕΜΒΡΗΣ ΤΟΥ 1903

Τουλάχιστον με πλάναις ας γελιούμε τώρα

την άδεια την ζωή μου να μη νοιώθω .

Και ήμουνα τόσαις φοραίς τόσο κοντά .

Και πως παρέλυσα , και πως δεικίασα

γιατί να μείνω με κλειστά τα χείλη

και μέσα μου να κλαίη η άδεια μου ζωή ,

και να μαυροφορούν η επιθυμίαις μου .

Τόσαις φοραίς τόσο κοντά  να είμαι

στα μάτια , και στα χείλη τα ερωτικά ,

στ' ονειρεμένο , το αγαπημένο σώμα .

Τόσαις φοραίς τόσο κοντά να είμαι .

( 1904 )

Ο ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ ΤΟΥ 1903

Κι ' αν για τον έρωτα μου δεν μπορώ να πω -

αν δεν μιλώ για τα μαλλιά σου , για τα χείλη , για τα μάτια

όμως το προσωπό σου που κρατώ μες στην ψυχή μου ,

ο ήχος της φωνής σου που κρατώ μες στο μυαλό μου ,

η μέραις του Σεπτέμβρη που ανατέλλουν στα όνειρά μου ,

ταις λέξεις και ταις φράσεις μου πλάττουν και χρωματίζουν

εις όποιο θέμα κι ' αν περνώ , όποιαν ιδέαν κι' άν λέγω .

( 1904 )

ΣΤΑΙΣ ΣΚΑΛΑΙΣ

Την άτιμη τη σκάλα σαν κατέβαινα ,

από την πόρτα έμπαινες , και μια στιγμή

είδα το άγνωστό σου πρόσωπο και με είδες .

΄Επειτα κρύφθηκα να μη με ξαναδής και συ

πέρασες γρήγορα το πρόσωπό σου κρύβωντας ,

και χώθηκες στο άτιμο το σπίτι μέσα

όπου την ηδονή δεν θάβρες , καθώς δεν την βρήκα .

Κι ' όμως τον έρωτα που ήθελες τον είχα να στον δώσω

τον έρωτα που ήθελα - τα μάτια σου με τώπαν

τα κουρασμένα και ύποπτα - είχες να με τον δώσης .

Τα σώματα μας αίσθανθήκαν και γυρεύονταν

το αίμα και το δέρμα μας ενόησαν .

Αλλά κρυφθήκαμε κ' οι δυό μας ταραγμένοι .

( 1904 )

ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΟ

Βαρέθηκα να βλέπω την σκηνή ,

και σήκωσα τα μάτια μου στα θεωρεία .

Και μέσα σ' ένα θεωρείο είδα σένα

με την παράξενη έμορφιά σου , και τα διεφθαρμένα νειάτα .

Κι' αμέσως γύρισαν στον νου μου πίσω

όσα με είπανε το απόγευμα για σένα  ,

κ' η σκέψις και το σώμα μου συγκινηθήκαν .

Κ' ενώ εκύτταζα γοητευμένος

την κουρασμένη σου εμορφιά , τα κουρασμέναα νειάτα ,

το ντύσιμό σου το εκλεκτικό ,

σε φαντα ζόμουν και σε είκόνιζα ,

καθώς με είπανε το απόγευμα για σένα .

( 1904 )

Ο ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ ΤΟΥ 1903

Απ' όσα έκαμα κι απ' όσα είπα

να μη ζητήσουνε να βρουν ποιος ήμουν .

Εμπόδιο στέκονταν και μεταμόρφωνε

τες πράξες και τον τρόπο της ζωής μου .

Εμπόδιο στέκονταν και σταματούσε με

πολλές φορές που πήγαινα να πω .

Η πιο απαρατήρητές μου πράξεις

και τα γραψιμάτά μου τα πιο σκεπασμένα -

από εκεί μονάχα θα με νοιώσουν .

Αλλά ίσως δεν αξίζει να καταβληθεί

τόση φροντίς και τόσος κόπος να με μάθουν .

Κατόπι - στη τελειωτέρα κοινωνία -

κανένας άλλος καμωμένος σαν εμένα

βέβαια θα φανεί κ' ελεύθερα θα κάμει .

1908

ΕΡΩΤΟΣ ΑΚΟΥΣΜΑ

Στου δυνατού έρωτος το άκουσμα τρέμε και συγκινήσου

σαν αισθητής . ΄Ομως , ευτυχισμένος ,

θυμήσου πόσα η φαντασία σου σ' έπλασεν αυτά

πρώτα κ' έπειτα τ' άλλα -πιο μικρά- που στην ζωή σου

επέρασες κι ' απόλαυσες , τ' αληθινότερα κι' απτά-

Απ' τους τέτοιους έρωτας δεν ήσουν στερημένος .

1911

 

 

Αυτοβιογραφικό σημείωμα του Κ. Π. Καβάφη

 

“Είμαι Κωνσταντινουπολίτης την καταγωγήν, αλλά εγεννήθηκα στην Αλεξάνδρεια - σ' ένα σπίτι της οδού Σερίφ· μικρός πολύ έφυγα, και αρκετό μέρος της παιδικής μου ηλικίας το πέρασα στην Αγγλία. Κατόπιν επισκέφθην την χώραν αυτήν μεγάλος, αλλά για μικρόν χρονικόν διάστημα. Διέμεινα και στη Γαλλία. Στην εφηβικήν μου ηλικίαν κατοίκησα υπέρ τα δύο έτη στην Κωνσταντινούπολη. Στην Ελλάδα είναι πολλά χρόνια που δεν επήγα. Η τελευταία μου εργασία ήταν υπαλλήλου εις ένα κυβερνητικόν γραφείον εξαρτώμενον από το υπουργείον των Δημοσίων Έργων της Αιγύπτου. Ξέρω Αγγλικά, Γαλλικά και ολίγα Ιταλικά.”