Το μοντέλο της ψυχής κατά τον Carl Jung
«Με την ψυχή κατανοώ το σύνολο των ψυχικών διεργασιών, συνειδητό και ασυνείδητο»
Καθώς προσπαθούμε να κατανοήσουμε κάτι με το «μυαλό», περιορίζουμε τις δυνατότητες μας αφού στην κοινή γλώσσα το μυαλό μας παραπέμπει στις πτυχές της ψυχικής λειτουργίας που είναι συνειδητές. Ο Jung υποστήριξε ότι η ψυχή είναι ένα αυτορυθμιζόμενο σύστημα (όπως το σώμα). Η ψυχή προσπαθεί να διατηρήσει την ισορροπία ανάμεσα στις αντίθετες ιδιότητες, ενώ παράλληλα αναζητά ενεργά την ανάπτυξή της, ή όπως την αποκαλεί, τη διαδικασία εξατομίκευσης. Για τον Jung, η ψυχή είναι εγγενώς διαχωρίσιμη σε συστατικά μέρη, με συμπλέγματα και αρχέτυπα. Περιεχόμενα που προσωποποιούνται και λειτουργούν αυτόνομα ως πλήρεις δευτερεύοντες εαυτούς, όχι μόνο ως κινήσεις και διαδικασίες. Είναι σημαντικό να σκεφτόμαστε το μοντέλο του Jung ως μεταφορική παρά ως συνειδητή πραγματικότητα ή ως κάτι που δεν υπόκειται σε αλλαγές.
Τι είναι το "Εγώ" κατά τον Γιουνγκ
Ο Jung είδε το «Εγώ» ως το κέντρο της συνείδησης που περιέχει τη συνειδητή υπάρχουσα πραγματικότητα, και μια αίσθηση της προσωπικής μας ταυτότητας. Το «Εγώ» είναι ο διοργανωτής των σκέψεων και των διαισθήσεων, των συναισθημάτων και των αισθήσεων μας και έχει πρόσβαση σε καλά κρυμμένες αναμνήσεις. Επίσης είναι ο φορέας της προσωπικότητας και στέκεται στη διασταύρωση μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού κόσμου.
Ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι σχετίζονται με τον εσωτερικό και τον εξωτερικό κόσμο καθορίζεται από τη στάση και τον τύπο τους:
Ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι σχετίζονται με τον εσωτερικό και τον εξωτερικό κόσμο καθορίζεται από τη στάση και τον τύπο τους:
- ένα εξωστρεφές άτομο που προσανατολίζεται στον εξωτερικό κόσμο και
- ένα εσωστρεφές άτομο κυρίως στον εσωτερικό κόσμο.
Τι είναι το προσωπικό ασυνείδητο;
Το προσωπικό ασυνείδητο είναι προϊόν της αλληλεπίδρασης μεταξύ του συλλογικού ασυνείδητου και της ανάπτυξης μας κατά τη διάρκεια της ζωής. Ο ορισμός του Jung για το προσωπικό ασυνείδητο είναι ο εξής:
«Όλα όσα γνωρίζουμε, αλλά για τα οποία δεν σκεφτόμαστε αυτή τη στιγμή. Όλα όσα ήταν κάποτε συνειδητά αλλά τώρα έχουμε ξεχάσει. Όλα όσα γίνονται αντιληπτά από τις αισθήσεις μας, αλλά δεν καταγράφονται από το συνειδητό μυαλό μας. Τα πάντα, τα οποία, χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε, νιώθουμε, σκεφτόμαστε, θυμόμαστε, θέλουμε και κάνουμε. Όλα τα μελλοντικά πράγματα που διαμορφώνονται μέσα μας και θα έρθουν κάποια στιγμή στη συνείδηση μας. Όλα αυτά είναι το περιεχόμενο του ασυνείδητου»
«Εκτός αυτών, πρέπει να συμπεριλάβουμε όλες σχεδόν τις εσκεμμένες καταστολές της οδυνηρής σκέψης και των συναισθημάτων. Καλώ το άθροισμα αυτών των περιεχομένων του «προσωπικού ασυνείδητου»
Τι είναι τα Συμπλέγματα και πως μας επηρεάζουν;
Ο Jung θεώρησε ότι το προσωπικό ασυνείδητο αποτελείται από λειτουργικές μονάδες που ονομάζονται συμπλέγματα και έφτασε στην έννοια του συγκροτήματος μέσω μιας σημαντικής και πρωτοποριακής εργασίας που έκανε. Τα συμπλέγματα καθορίζονται από την εμπειρία αλλά και από τον τρόπο αντίδρασης μας σε αυτή την εμπειρία. Ένα σύμπλεγμα είναι κυρίως μια ασυνείδητη κατάσταση και έχει την τάση να συμπεριφέρεται ανεξάρτητα ή αυτόνομα έτσι ώστε να βιώνουμε ότι η συμπεριφορά μας είναι εκτός του ελέγχου του.
Τα συμπλέγματα έχουν τις ρίζες τους στο συλλογικό ασυνείδητο και έχουν αρχετυπικές ιδιότητες. Ο Jung υποστήριξε ότι η ψυχή έχει την ικανότητα να φέρνει σε συνεννόηση διαχωρισμένα συμπλέγματα και αρχετυπικό υλικό για να προσφέρει ισορροπία ή αποζημίωση στη συνειδητή ζωή. Θεωρούσε ότι το εγώ είναι επιρρεπές σε ακατάλληλες ή μονόπλευρες επιλογές και ότι το υλικό που προέρχεται από το ασυνείδητο θα μπορεί να βοηθήσει στην επίτευξη καλύτερης ισορροπίας και στην περαιτέρω ανάπτυξη μας.
Η περαιτέρω ανάπτυξη τείνει να λάβει χώρα σε καταστάσεις σύγκρουσης, την οποία ο Jung θεωρούσε ως δημιουργικό και αναπόφευκτο μέρος της ανθρώπινης ζωής. Όταν τα ασυνείδητα περιεχόμενα διαπερνούν τη συνείδηση, μπορεί να οδηγήσουν σε αυξημένη ανάπτυξη του ατόμου. Ωστόσο, τα συμπλέγματα μπορούν εύκολα να εκδηλωθούν και χωρίς την συγκατάθεση του «Εγώ»και τότε είναι που μας προκαλούν δυσκολίες.
Τι είναι το συλλογικό ασυνείδητο; Τι είναι αρχέτυπα και πως επηρεάζουν την ζωή μας;
Η θεωρία του συλλογικού ασυνείδητου είναι ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της Γιουνγκιανής ψυχολογίας. Ο Γιουνγκ θεώρησε ότι ολόκληρη η προσωπικότητα είναι παρούσα από τη γέννηση μας και ότι δεν είναι απλώς μια συνάρτηση του περιβάλλοντος που μεγαλώνουμε. Ο ρόλος του περιβάλλοντος είναι να τονιστούν και να αναπτυχθούν πτυχές που ήδη βρίσκονται μέσα μας. Έτσι κάθε βρέφος εξοπλίζεται με ένα ρεπερτόριο συμπεριφορών προσαρμοσμένων στο περιβάλλον που πρόκειται να εξελιχθεί. Αυτό το ρεπερτόριο εξαρτάται από τους «εγγενείς μηχανισμούς απελευθέρωσης» τους οποίους κάθε ωόν κληρονομεί στο κεντρικό νευρικό του σύστημα και οι οποίοι ενεργοποιούνται όταν συναντώνται κατάλληλα ερεθίσματα στο περιβάλλον. Αυτοί οι μηχανισμοί είναι πολύ κοντά στη θεωρία των αρχετύπων που αναπτύχθηκε από τον Jung.
«Ο όρος αρχέτυπο δεν προορίζεται να υποδηλώσει μια κληρονομική ιδέα, αλλά μάλλον ένα κληρονομικό τρόπο λειτουργίας, που αντιστοιχεί στον εγγενή τρόπο. Για παράδειγμα ο τρόπος που το νεοσσό αναδύεται από το αυγό ή το πουλί χτίζει τη φωλιά του κτλ. Με άλλα λόγια, είναι ένα «πρότυπο συμπεριφοράς». Αυτή η πτυχή του αρχετύπου, η καθαρά βιολογική, είναι η ορθή μέριμνα της επιστημονικής ψυχολογίας ».
Τα αρχέτυπα μας προδιαθέτουν να προσεγγίζουμε τη ζωή και να την βιώνουμε με ορισμένους τρόπους. Υπάρχουν αρχετυπικές μορφές, όπως η μητέρα, ο πατέρας, το παιδί, τα αρχετυπικά γεγονότα, όπως η γέννηση, ο θάνατος, ο χωρισμός και τα αρχέτυπα σύμβολα όπως το νερό, ο ήλιος, το φεγγάρι, τα φίδια κ.ο.κ. Οι εικόνες αυτές εκφράζονται στην ψυχή, στη συμπεριφορά και στους μύθους. Είναι μόνο αρχετυπικές εικόνες που είναι γνωστές και έρχονται στη συνείδηση μας, τα ίδια τα αρχέτυπα είναι βαθιά ασυνείδητα και άγνωστα.
Ο Εαυτός σύμφωνα με τον Καρλ Γιουνγκ
Ο Εαυτός για τον Jung περιλαμβάνει ολόκληρη την ψυχή, συμπεριλαμβάνει το σύνολο των δυνατοτήτων της. Είναι η οργανωτική μεγαλοφυΐα πίσω από την προσωπικότητα και είναι υπεύθυνος για την επίτευξη της καλύτερης προσαρμογής μας, σε κάθε στάδιο της ζωής. Ο στόχος του Εαυτού είναι η ολότητα και ο Jung ονομάζει αυτή τη αναζήτηση της ολότητας «διαδικασίας εξατομίκευσης», με απώτερο σκοπό να αναπτύξει το μέγιστο δυναμικό του οργανισμού.
Το εγώ, μαζί με άλλες δομές, εξελίσσεται από τον Εαυτό που υπάρχει από την αρχή της ζωής μας. Ο Εαυτός έχει τις ρίζες του στη βιολογία, αλλά έχει επίσης πρόσβαση σε ένα ευρύ φάσμα εμπειριών, συμπεριλαμβανομένου ολόκληρου του πλούτου των πολιτιστικών και θρησκευτικών πεδίων. Είναι επομένως ικανός να προβάλλεται μέσα από φιγούρες ή σύμβολα που μεταφέρουν ισχύ όπως: ο Θεός, ο ήλιος, οι βασιλιάδες και οι βασίλισσες και ούτω καθεξής.
Η Περσόνα και ο τρόπος λειτουργία της
Η περσόνα είναι το μέρος της προσωπικότητας που δημιουργείται «για λόγους προσαρμογής στην κοινωνία. Η προέλευση του όρου προέρχεται από τη μάσκα που φορούσαν οι Έλληνες ηθοποιοί στην αρχαιότητα και υποδηλώνει το τμήμα της προσωπικότητας που δείχνουμε στον κόσμο. Η περσόνα έχει ονομαστεί «η συσκευασία του εγώ» ή το πρόσωπο δημοσίων σχέσεων του εγώ, και είναι ένα απαραίτητο κομμάτι της καθημερινής μας λειτουργίας. Μπορούμε να πούμε ότι η κοινωνική επιτυχία ενός ατόμου εξαρτάται από την ύπαρξη μιας ικανοποιητικά λειτουργικής προσωπικότητας.
Το πρόβλημα όμως παρουσιάζετε όταν ένα άτομο ταυτίζεται με την περσόνα του. Για παράδειγμα ένας δάσκαλος που αντιμετωπίζει τους πάντες σαν να ήταν ακόμα στο δημοτικό σχολείο. Το βασικό θέμα είναι ότι με αυτόν τον τρόπο αφήνουμε μείζονες πτυχές της προσωπικότητας μας στην αφάνεια. Είναι πολύ συνηθισμένο σαν παιδιά να μεγαλώνουμε και να προσαρμόζουμε τις παιδικές ανάγκες στις προσδοκίες των γονέων, των εκπαιδευτικών και των συνομηλίκων μας. Αυτό σημαίνει ότι διαμορφώνουμε τα χαρακτηριστικά τις προσωπικότητας έτσι ώστε να είναι επιθυμητά, αφήνοντας τα αντίθετα, ανεπιθύμητα χαρακτηριστικά να αποτελούν μέρος της σκιάς μας.
Η σκιά και ο χαμένος θησαυρός μας
Στην σκιά κρύβονται όλα τα χαρακτηριστικά που δεν θέλουμε να μάθουμε για τον εαυτό μας ή δεν μας αρέσουν. Η σκιά βρίσκετε στο προσωπικό ασυνείδητο με τις ρίζες της να τρέφονται από το συλλογικό ασυνείδητο. Γενικά αυτό το σύμπλεγμα είναι εύκολα προσβάσιμο από το συνειδητό μυαλό. Συχνά διαθέτει ιδιότητες που είναι αντίθετες από εκείνες του ατόμου, και επομένως απέναντι από εκείνες που είμαστε συνειδητοί. Η μια πτυχή της προσωπικότητας μας θα πρέπει να αντισταθμίζεται από την άλλη: όπου υπάρχει φως, πρέπει επίσης να υπάρχει σκιά. Εάν η αντισταθμιστική σχέση καταρρεύσει, μπορεί να οδηγήσει σε μια ρηχή προσωπικότητα και με υπερβολική ανησυχία για το τι σκέφτονται οι άλλοι για αυτόν ή αυτήν.
Ο πιο συνηθισμένος τρόπος με τον οποίο εκφράζουμε την σκιά μας είναι μέσω της προβολής σε άλλους ανθρώπους.Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να είμαστε αρκετά σίγουροι ότι τα γνωρίσματα που δεν μπορούμε να αντέξουμε σε άλλους ανθρώπους, ανήκουν στην πραγματικότητα στον εαυτό μας και ότι προσπαθούμε να τα αποκηρύξουμε. Ενώ είναι δύσκολο και οδυνηρό, είναι σημαντικό να δουλεύουμε στο να γνωρίσουμε τη σκιά μας για να την φέρνουμε σε ορθή σχέση με την προσωπικότητά μας και έτσι να προσφέρουμε κάποια ενσωμάτωση αυτών των δύο συμπλεγμάτων στην προσωπικότητά μας.
Η Anima και ο Animus οι δυο αντίθετες όψεις μας
Τα επόμενα δύο συμπλέγματα υπάρχουν στο προσωπικό ασυνείδητο και ισως ειναι από τα πιο δυσνόητα και τα πιο αμφιλεγόμενα. Ο Jung αντιλήφθηκε ότι υπάρχει μέσα σε κάθε άνθρωπο, σε άλλο ψυχικό επίπεδο το αντίθετο σεξουαλικό αρχέτυπο. Δηλαδή στο ασυνείδητο του άντρα βρίσκετε η Anima ενώ στην γυναίκα ο Animus. Αυτά τα στοιχεία προέρχονται εν μέρει από τα αρχέτυπα του θηλυκού και του αρσενικού, και εν μέρει από την εμπειρία της ζωής του ατόμου με μέλη του αντίθετου φύλου ξεκινώντας από τη μητέρα και τον πατέρα.
Όπως ακριβώς συμβαίνει και με τη σκιά, αυτά τα αρχέτυπα εκφράζονται αρχικά μέσω της προβολής. Ωστόσο σε καμία περίπτωση δεν τίθεται θέμα ανωτερότητας κάποιου φύλλου. Αυτά τα συμπλέγματα πρέπει να σχετίζονται με την «διαφορετικότητα» τους, και να συνδέουν το εγώ με την αντικειμενική ψυχή.
Η διαδικασία εξατομίκευσης
Ο Jung ονομάζει την αναζήτηση της ολότητας μέσα στην ανθρώπινη ψυχή, ως τη διαδικασία της εξατομίκευσης. Μπορεί να περιγραφεί ως μια διαδικασία περίθαλψης γύρω από τον Εαυτό ως κέντρο της προσωπικότητας. Το άτομο επιδιώκει να συνειδητοποιήσει τον εαυτό του ως μοναδικό ανθρώπινο ον, αλλά ταυτόχρονα, όχι περισσότερο ούτε λιγότερο από οποιοδήποτε άλλο ανθρώπινο ον.
Για τον Jung, η σύγκρουση δεν είναι μόνο εγγενής στην ανθρώπινη ψυχολογία, αλλά είναι αναγκαία για την ανάπτυξη. Προκειμένου να γίνουμε πιο συνειδητοί, πρέπει να μπορέσουμε να αντέξουμε τη σύγκρουση. Εάν η ένταση μεταξύ των αντιθέτων μπορεί να βρεθεί, τότε από αυτή τη σύγκρουση μπορεί να αναπτυχθεί κάτι νέο και δημιουργικό. Κατά την άποψη του Jung, αυτό το «κάτι» είναι ένα σύμβολο το οποίο θα συμβάλει σε μια νέα κατεύθυνση που θα δικαιολογεί και τις δύο πλευρές μιας σύγκρουσης και η οποία είναι προϊόν της ασυνείδητης και όχι της ορθολογικής σκέψης.
Για τον Jung το σύμβολο είναι κάτι που δεν μπορεί να εξηγηθεί ή να κατανοηθεί πλήρως, αλλά εμπεριέχει τις ποιότητες τόσο των συνειδητών όσο και των ασυνείδητων κόσμων. Το σύμβολο μπορεί να είναι ο παράγοντας του μετασχηματισμού που επιφέρει την εξέλιξη που ήταν τόσο σημαντική μια πτυχή της σκέψης του και που οδηγεί στην εξατομίκευση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου