Άρης Αλεξάνδρου

Άρης Αλεξάνδρου

Άρης Αλεξάνδρου: Το βαρύ τίμημα του περάσματος
από την συντροφικότητα της ομάδας στην αποτρόπαιη
ερημιά της προσωπικής-ατομικής μοναξιάς

­
Γιώργος Μαρκόπουλος­

Εκείνο που περισσότερο από οτιδήποτε άλλο μένει σε μας, κλείνοντας τον τόμο Ποιήματα (1941-1971), που στεγάζει τις τρεις συλλογές (Ακόμα τούτη η άνοιξη, 1946, Άγονος γραμμή, 1952 και Ευθύτης οδών, 1959), που έγραψε ο Άρης Αλεξάνδρου, είναι αυτό το κακό συναίσθημα που μας αφήνει η επίδραση που είχε πάνω του η προσπάθεια στην εξορία, της ψυχικής και ηθικής του εξόντωσης, από εχθρούς μαζί και από «φίλους». Μια προσπάθεια, η οποία, περισσότερο και από την κρίση που πρέπει να δημιούργησαν σ’ αυτόν οι όποιες «ρωγμές» στον ιδεολογικό χώρο της επανάστασης, άφησε στην ποίησή του ανεξίτηλα τα σημάδια της πιο σκληρής απανθρωπιάς, της πιο διαβρωτικής απομόνωσης, του πιο ελεεινού εσωτερικού βασανισμού και της πιο ψυχοφθόρας ερήμωσης.

Αλλά ας προσεγγίσουμε και τις τρεις αυτές συλλογές, καθεμιά χωριστά. Στην πρώτη, ο Αλεξάνδρου, επηρεασμένος οπωσδήποτε από το δημοτικό τραγούδι αλλά και από την, ανανεωτικών τάσεων, ποίηση της εποχής, ιδιαίτερα από την πληθωρική όσο και έγχρωμη εικονοποιία του Γιάννη Ρίτσου, το έργο του οποίου δείχνει να είχε αφομοιώσει αρκούντως, μας παραδίδει ποιήματα που τα χαρακτηρίζει άλλοτε ένας περίεργος ρομαντισμός και άλλοτε μια ιδιόρρυθμη νοσταλγία, ενώ το επαναστατικό όραμα παραμένει ακέραιο, αράγιστο, και ο ποιητής μέσα σε αυτό ανυποψίαστος και ευδαίμων.

Τα πράγματα, όμως, δεν ορίζονται από επιφανειακές συγκυρίες αλλά, σίγουρα, από κάποιες βαθύτερες εσωτερικές διεργασίες, οι οποίες αργά και σταθερά, στο τέλος, επεμβαίνουν. Έτσι, αυτή η χυμώδης μακαριότητα της πρώτης συλλογής, έμελλε να διαταραχθεί και να πάρει τραγικές διαστάσεις στην αμέσως επόμενη• οπότε ο Αλεξάνδρου τώρα πια, χωρίς βεβαίως να εγκαταλείψει τελείως τις προηγούμενες επιλογές του, έστω και σαν απόηχους σε κάποιες στροφές, όσον αφορά την ποιητική του φόρμα, επιδίδεται περισσότερο στην καταγραφή (και όχι «περιγραφή») των εσωτερικών εκείνων συνισταμένων που ορίζουν τη συμπεριφορά ενός περίπλοκου και πολύπλοκου πλήθους (κρατούντων και κρατουμένων), το οποίο διαβιεί στο στρατόπεδο. Η γραφή του (αυτή που χαρακτηρίζει την πλειονότητα των ποιημάτων του και ιδιαίτερα αυτών που σηματοδοτούν τη συλλογή), κοφτή, λαχανιασμένη, διαποτίζεται από την αγωνία του απελπισμένου, πανταχόθεν βαλλόμενου αγριμιού, που άλλοτε ο φόβος του εγκλείστου και άλλοτε η βιασύνη του να προλάβει, μια και διαισθάνεται έντονα το επερχόμενο τέλος, να πει αυτά που θέλει, καθίσταται, πράγματι, τραγική.

Το πρώτο πάντως ποίημα (και από τα σημαντικότερα) της συλλογής, μέσα στο οποίο αποκαλύπτονται με τον καλύτερο τρόπο όσα παραπάνω ισχυρίστηκα, είναι αυτό που φέρει τον τίτλο «Ανεπίδοτα γράμματα», στις στροφές του οποίου ο Αλεξάνδρου, προσκολλημένος στο ερωτικό πρόσωπο στο οποίο απευθύνεται, διακινείται, υπερσυναισθηματικοποιείται, μεταφέρει τις εντάσεις του, τις κάθετες πτώσεις του, τον τρόμο του για το ανεξαγόραστο του χρόνου και τις άμεσες διαπιστώσεις του για τις ανθρώπινες αδυναμίες (για πρώτη φορά) ορισμένων μαχητών του κινήματος, που κάτω από τον φόρτο των συνθηκών της εξορίας άφησαν, εμπράκτως μάλιστα, να διαφανούν. Το δραματικό στοιχείο εδώ είναι δοσμένο με έναν τρόπο, οπωσδήποτε, άγρια τραγικό άλλοτε και άλλοτε με μια χαμηλόφωνη, λεπτή ειρωνεία και σαρκασμό.

Έτσι, μέσα σε αυτή τη, με τα διαρκώς συγκρουόμενα στοιχεία της, μόνωση, ο Αλεξάνδρου ανακαλύπτει νέες προσωπικές διόδους. Η λατρευτική του αγάπη απέναντι στην τραγική μορφή, αλλά και απέναντι στην ποίηση του Μαγιακόφσκι, από την οποία θα αρδεύσει, για να αφομοιώσει σε ολόκληρη τη συλλογή του, με εξαιρετική επιτυχία, την πληθωρικότητά της και την ορμή της, προσφέρεται με τον καλύτερο τρόπο για κάτι τέτοιο. Γεγονός που αντικατοπτρίζεται, άλλωστε, στο επίσης σημαντικό ποίημα που φέρει τον τίτλο «Αλεξανδροστρόϊ», όπου ο σαρκασμός, το παράπονο, η πίκρα, η μνήμη, η ελπίδα, τα τραύματα που προκάλεσε η παγίωση της επανάστασης σε καθεστώς και η συνειδητοποίηση της αδυναμίας του χαρακτήρα του να συνυπάρξει με τη μοναδικότητά του μέσα στην «ομάδα» (αφετηρία γεγονότος που τόσο στοίχισε σ’ αυτόν στην όλη πορεία της ζωής του), δημιουργούν, πράγματι, ένα εφιαλτικό πλέγμα:

(…) Μες στην ομάδα είμουν
άχρηστος πάντα
σαν ένα σαν.
Μες στην ομάδα είμουν
ύποπτος πάντα
σαν την αλήθεια. (…)

Στο ποίημα, πάντως που, περισσότερο από όλα αυτά καταγράφεται η τέλεια ερήμωση και αυτό το (προαναφερθέν) ανεξαγόραστο του χρόνου, γεγονός που, όπως επίσης προαναφέραμε, κατέτρυχε βασανιστικά, μέσα από την αγχώδη γραφή του τον Αλεξάνδρου, είναι αυτό που φέρει τον τίτλο «Επιστροφή».

Η Άγονος γραμμή, θα μπορούσα να πω ότι αποτελούσε για τον Αλεξάνδρου τη δίοδο, από την οποία θα περνούσε, από τον δρόμο των ιδεολογικών αμφιβολιών στη λεωφόρο της ανοιχτής διάστασης, γεγονός που χαρακτήρισε την τρίτη συλλογή του. Γι’ αυτό και το πάθος του, στην προκειμένη περίπτωση, είναι οπωσδήποτε πιο χαλαρό και λιγότερο έντονο. Αυτός πια, κατασταλαγμένος, δεν βάλλει αμυνόμενος με την ορμή του παρελθόντος, αλλά εκ του ασφαλούς, έχοντας βρει το προσωπικό του κρησφύγετο• γεγονός, άλλωστε, που περιορίζει και την ποίησή του, μακριά από τις γνωστές της εξάρσεις, να κινείται εντέλει σε περισσότερο «διανοητικές» δημιουργίες. (Η επίδραση του Καβάφη, που χαρακτηρίζει ολόκληρη τη συλλογή βεβαίως, είναι εμφανής).

Παρόλ’ αυτά, όμως, δεν θα μπορούσαμε να πούμε ότι εγκατέλειψε τις προσφιλείς φόρμες της προηγούμενης συλλογής του, προκειμένου να εκφράσει, για άλλη μια φορά, την τραγικότητά του. Ούτε θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι αυτό το κακό συναίσθημα του ανεξαγόραστου του χρόνου τον εγκατέλειψε, απαλύνοντας έτσι την ένταση της εφιαλτικής σφαίρας, μέσα στην οποία κατά το παρελθόν τον εγκλώβιζε. Ούτε, ακόμα, ότι αυτή η φρικτή αίσθηση του «ναυαγίου» και της απόλυτης μοναξιάς, μέσα σε ένα παιχνίδι σχεδόν άκυρο, τον άφησε να αναπαυθεί. Ούτε ότι οι εξάρσεις του, άλλωστε, έλειψαν, αλλά ούτε και οι μεταπτώσεις του και οι ταλαντώσεις.

Ακόμα, μια και είμαστε στην τελευταία και δεν έπεται άλλη συλλογή, οφείλω να αναφέρω ότι στη συντριπτική πλειοψηφία (ιδιαίτερα στη δεύτερη και στην τρίτη), αυτός, διαμαρτυρόμενος, δεν αναφέρεται παρά μόνο στη μητρόπολη της επανάστασης, στη Σοβιετική Ένωση («Κόκκινη Πλατεία» κ.λπ.). Και τα πρόσωπα ακόμα που επιλέγει για να διαλεχθεί μαζί τους ή για να παίξουν κάποιον σημαντικό ρόλο στο δράμα του, από τον ίδιο χώρο επίσης είναι επιλεγμένα.

Από τα ποιήματα, πάντως, της καβαφικής τεχνοτροπίας, εκείνο που πιστεύω ότι θα έπρεπε περισσότερο από κάθε άλλο να σημειώναμε, αν οπωσδήποτε μας το ζητούσαν, είναι το «Φλάβιος Μάρκος εις εαυτόν». Και από εκείνα που θα επιλέγαμε επίσης, αν οπωσδήποτε μας το ζητούσαν, προκειμένου να παρουσιάσουμε συμπυκνωμένα τα κυριότερα συμπεράσματα που συνάγονται από την πορεία τού απελπιστικά μονήρους αυτού ανθρώπου, συνδυάζοντας ταυτοχρόνως και την αισθητική τελείωση, δεν θα ήταν άλλο από το ποίημα που φέρει τον τίτλο «Η αναμμένη λάμπα».

Ο Άρης Αλεξάνδρου, θα ισχυριζόμουν τελειώνοντας, υπήρξε (όπως υποστήριξα και στον τίτλο του παρόντος σημειώματος), ο ποιητής εκείνος που περισσότερο ίσως από όλους τους άλλους της γενιάς του, προκειμένου να υπηρετήσει με αξιοπρέπεια την ελευθεροφροσύνη αλλά και τη μοναδικότητα του ατόμου, στη βασανισμένη του ψυχή, υπέστη τη βαρύτερη τιμωρία: την πλέον αποτρόπαιη απομόνωση• και η ποίησή του, θα τόνιζα πως ήταν μοναδική στο είδος της, αν λίγα χρόνια αργότερα δεν αποκτούσε και τον αντίποδά της, που έμελλε ουσιαστικά για πάντα να την υπονομεύσει: Το μνημειώδες εκείνο μυθιστόρημά του, το Κιβώτιο.

Βάρ­να­λης-Σα­ρά­φης

Χρο­νο­γρά­φη­μα του Κώστα Βάρ­να­λη για τον Στέ­φα­νο Σα­ρά­φη

Ο τι­μη­μέ­νος νε­κρός,

(Γράμ­μα Ανα­γνώ­στου)

Το χρο­νο­γρά­φη­μα του κ. Κ. Βάρ­να­λη

– «Ση­μα­σία δεν έχει κείνο που θα πουν οι άλλοι, ση­μα­σία έχει κείνο που θα κάνω εγώ»!

Αυτά έλεγε στο βουνό ο Αρ­χη­γός του ξε­ση­κω­μέ­νου Έθνους.

Ση­μα­σία λοι­πόν δεν έχει αν το κα­θε­στώς (όχι βέαια η Ελ­λά­δα) αρ­νή­θη­κε να τι­μή­σει τον πιο τι­μη­μέ­νο στρα­τιώ­τη της πα­τρί­δας. Ση­μα­σία έχει που τονε τί­μη­σε η Ελ­λά­δα: ο Λαός.

Είδα το Λαό της Αθή­νας (άντρες και γυ­ναί­κες, νιούς και γέ­ρους, φτω­χο­λο­γιά χα­ρο­κα­μέ­νη) νάρ­χε­ται πρωί πρωί από τις συ­νοι­κί­ες και τα προ­ά­στια, να σκύ­βει και να προ­σκυ­νά (πολ­λοί με λου­λού­δια κι όλοι με δά­κρυα) τον σκο­τω­μέ­νον Αρ­χη­γό, να του φι­λά­νε σαν ερό κει­μή­λιο το στρα­τιω­τι­κό του πη­λή­ιο κι είπα:

– Πόσο με­γά­λο κι αγε­φύ­ρω­το χάσμα χω­ρί­ζει το ξε­νόφ­δου­λο κα­θε­στώς απ’ τον αδού­λω­το Λαό!

Αν το κα­θε­στώς αρ­νή­θη­κε να τι­μή­σει τυ­πι­κά έναν Αγω­νι­στή της Ελευ­θε­ρί­ας και της Δη­μο­κρα­τιας, το έθνος ολά­κε­ρο τόνε τί­μη­σε πραγ­μα­τι­κά.

Και σκέ­φθη­κα: Μπο­ρεί ένα κα­θε­στώς ξε­νο­κρα­τί­ας να σκο­τώ­νει με δίκες και χωρίς δίκες τους πα­τριώ­τες, αλλά δεν μπο­ρεί να σκο­τώ­σει τον πα­τριω­τι­σμό και τη δι­καιο­σύ­νη. Μπο­ρεί να φυ­λα­κί­ζει χι­λιά­δες πα­τριώ­τες «ισο­βί­ως», αλλά δεν μπο­ρεί να φυ­λα­κί­ζει την καρ­διά τους και την πείρα τους. Μπο­ρεί να θέτει εκτός νόμου τους Έλ­λη­νες, αλλ’ όχι και την Ελ­λά­δα.

***

Όποιος νο­μί­ζει πως αλ­λά­ξα­νε τα πράγ­μα­τα μετά την «απε­λευ­θέ­ρω­ση», θα πει πως δεν κα­τα­λα­βαί­νει τις νέες βα­ρύ­τε­ρες αλυ­σί­δε­ες του. Δεν κα­τα­λα­βαί­νει πως η Κα­το­χή συ­νε­χί­ζε­ται με νέους Κα­τα­χη­τές – Εμπό­ρους του Έθνους. Κι επο­μέ­νως, όπως στα χρό­νια της πρώ­της, έτσι και στα τω­ρι­νά της νέας κα­το­χής, συ­νε­χί­ζε­ται ο διωγ­μός των πα­τριω­τών και πα­ρα­μέ­νει «εκτός νόμου» κάθε αγώ­νας ελευ­θε­ρί­ας.

Γι’ αυτόν ακρι­βώς το λόγο το κα­θε­στώς της νέας Κα­το­χής αρ­νή­θη­κε να τι­μή­σει τον εχθρό της πα­λιάς. Αν το τω­ρι­νό κα­θε­στώς τι­μού­σε το Σα­ρά­φη, θα υπο­τι­μού­σε τον ευατό του. Μια τέ­τοια απρο­νοη­σία θα είχε την έν­νοια της αυ­το­δί­κης.

***

Το κα­θε­στώς δεν απέ­δω­σε στρα­τιω­τι­κές τιμές στο νεκρό Σα­ρά­φη, γιατί ο Στρα­τη­γός δεν τα πήρε τα γα­λό­νια του από τα Γρα­φεία παρά τά­δω­κε ο Λαός στα βουνά…

Γιατί δεν τί­μη­σε τον Σα­ρά­φη το κα­θε­στώς θα το κα­τα­λά­βε­τε κα­λύ­τε­ρα αν σκι­σθεί­τε ποιους τιμά. Προ­σεύ­χε­ται γο­να­τι­σμέ­νο μπρο­στά στον Άγνω­στο Στρα­τιώ­τη να μην πε­θά­νει ο Χί­τλερ. Ανα­κη­ρύσ­σει επί­τι­μο δι­δά­χτο­ρα του πα­νε­πι­στη­μί­ου μας τον αρ­χι­φα­σί­στα τον Φίλωφ. Και όταν μας επι­σκέ­φτε­ται (για …καλό μας!) κα­νέ­νας από τους ση­με­ρι­νούς εχθρούς της Πα­τρί­δας, φω­τα­γω­γεί την Ακρό­πο­λη, ση­μαιο­στο­λί­ζει τους δρό­μους και τσα­λα­πα­τά κάτου από τα πέ­τα­λα των αλό­γων την αξιο­πρέ­πεια του – την αξιο­πρέ­πεια του κα­θε­στώ­τος, όχι της Πα­τρί­δας! Αλλ’ όταν «φεύ­γει» για πάντα από τη μέση ένας αγω­νι­στής της πα­τρί­δας, τότε το κα­θε­στώς χαί­ρε­ται. Γιατί νο­μί­ζει, πως οι εθνι­κοί αγώ­νες είναι αγώ­νες ατό­μων και όχι λαϊ­κών μαζών και ιστο­ρικ΄ςη ανά­γκης. Κι ας ξα­να­πού­με­τα όσα είπε ο Αρ­χη­γός στα βουνά, τότε στο συ­να­γω­νι­στή του τον Πυ­ρο­μά­γλου!

«Σαν αρ­χη­γός του ΕΛΑΣ θέλω να ενώσω τους Έλ­λη­νες, όχι να τους χω­ρί­σω».

Αυγή 4/6/1957

Λιαντίνης και Καρυωτάκης

Ο Λιαντίνης για τον Καρυωτάκη

Λιαντίνης και Καρυωτάκης. Δυο άνθρωποι που δεν έζησαν στον ίδιο χρόνο. Τι μ' αυτό; Κατάφεραν να συναντηθούν και να συνομιλήσουν σε μια άλλη διάσταση, σε εκείνη που ορίζει η ποίηση, η αληθινή ποίηση, και ο ιδιαίτερος κόσμος που ζουν οι ποιητές.

Επί της ουσίας βέβαια ο Καρυωτάκης ως προγενέστερος δε γνώριζε το Λιαντίνη ούτε κατ΄όνομα ενώ ο Λιαντίνης και γνώριζε τον Καρυωτάκη και αρκετές αναφορές έκανε στο έργο του για εκείνον και φυσικά και για την αυτοκτονία του.

Τα αποσπάσματα που ακολουθούν είναι από παλαιότερη συζήτηση στο forum HOMA EDUCANDUS με τίτλο: Λιαντίνης: "Κάθαρσις" - Καρυωτάκης

____________

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΛΙΑΝΤΙΝΗ (σελ. 62 - 63)

"Πέμπτο δείγμα πως η γνήσια ποίηση είναι καθαρά πολιτική, λαβαίνω ένα κείμενο του Καρυωτάκη. Είναι το Κάθαρσις.

Γραμμένη λίγο προτού πεθάνει ο ποιητής, η Κάθαρσις είναι καθαρή, όσο και η αυτοκτονία του. Που η αυτοκτονία του Καρυωτάκη στην Πρέβεζα λειτούργησε σαν καθαρμός για όλους τους ποιητές και ολόκληρη την ποίηση της εποχής του.

Η Κάθαρσις είναι ένα σύντομο κείμενο, που γράφτηκε στα 1928 και περιγράφει την πολιτική ζωή της Ελλάδας εξήντα χρόνους αργότερα. Το κείμενο αυτό δίνει μια πρωθύστερη αναπαράσταση της πολιτικής αθλιότητας του σήμερα με πιστότητα ανατριχιαστική.

Ποιος Έλληνας στις μέρες μας από τα λυκόπουλα της Κυριακής ως τους κρονόληρους και τους τριγέροντες, δεν έχει ακούσει τη λέξη «κάθαρση» ;

Με αφορμή έναν αλήτη του σκοινιού και της φούρκας· ένα κάθαρμα της πολιτείας, όπως θα έλεγε ο Πλάτων, που αν αλλάξεις το πέμπτο γράμμα στο όνομά του θα διαβάσεις τη λέξη σκατάς· και με υπόδικους μία κυβέρνηση, μία αντιπολίτευση, μία δικαιοσύνη, και ολόκληρο τον ημερήσιο τύπο και το κύκλωμα ενημέρωσης, τρία χρόνια τώρα μέρα και νύχτα η λέξη κάθαρση λερώνει τα αυτιά και τα μάτια μας.

Όσο πιο πολύ την ακούμε, τόσο πιο βαθιά βεβαιώνεται μέσα μας το αληθινό της όνομα: ακαθαρσία, βορβορυγμός και βόρβορος.

Εξοδεύτηκαν μια Πρέσπα μελάνι και κορμοί δέντρα χαρτί ένα δάσος για τη λέξη αυτή. Και χαθήκανε εκατομμύρια ανθρωποώρες εργασίας. Τόσο, που αν είχε χρησιμοποιηθεί γόνιμα ο χρόνος αυτός από τους έλληνες, θα είχαμε σκάψει το μετρό της Αθήνας, και θα είχαμε διώξει το νέφος.

Εt tamen. Όσο γνωρίζω, αυτά τα τρία χρόνια ούτε μια φορά δεν ακούστηκε η Κάθαρσις του Καρυωτάκη. Το λιτό αυτό κείμενο, που πριν εξήντα χρόνια ζωγράφισε πιστά την απολίθωση και την ενανθράκωση της πολιτικής μας ζωής και συνείδησης σήμερα.

Διαβασμένο έγκαιρα και σωστά το Κάθαρσις του Καρυωτάκη, θα είχε προφτάσει να κάμει άχρηστες τα δύο εκατομμύρια σελίδες και βιντεοκασέτες που γράφτηκαν για την κάθαρση από το πήλινο μυαλό και το ξύλινο χέρι μας.

Τόσο δραστικό είναι το πολιτικό βεληνεκές της αληθινής ποίησης. Μια σελίδα ποίηση είναι ίσον ή μεγαλύτερο από μια βιβλιοθήκη φλυαρίες.

Ιδού το κείμενο :KAΘΑΡΣΙΣ

Βέβαια. Έπρεπε να σκύψω μπροστά στον ένα και, χαϊδεύοντας ηδονικά το μαύρο σεβιότ – παφ, παφ, παφ -, «έχετε λίγη σκόνη» να ειπώ «κύριε Άλφα».

Ύστερα έπρεπε να περιμένω στη γωνία, κι όταν αντίκριζα την κοιλιά του άλλου, αφού θα’χα επί τόσα χρόνια παρακολουθήσει τα αισθήματα και το σφυγμό της, να σκύψω άλλη μια φορά και να ψιθυρίσω εμπιστευτικά : «Αχ, αυτός ο Άλφα, κύριε Βήτα…»

Έπρεπε, πίσω από τα γυαλιά του Γάμμα, να καραδοκώ την ιλαρή ματιά του. Αν μου την εχάριζε, να ξεδιπλώσω το καλύτερο χαμόγελό μου και να τη δεχτώ όπως σε μανδύα ιππότου ένα βασιλικό βρέφος. Αν όμως αργούσε, να σκύψω για τρίτη φορά γεμάτος συντριβή και ν’ αρθρώσω «Δούλος σας, κύριέ μου».

Αλλά πρώτα πρώτα έπρεπε να μείνω στη σπείρα του Δέλτα. Εκεί η ληστεία γινόταν από λαμπρούς, διεθνείς οιωνούς, μέσα σε πολυτελή γραφεία. Στην αρχή, δε θα υπήρχα. Κρυμμένος πίσω από τον κοντόπαχο τμηματάρχη μου, θα οσφραινόμουν. Θα είχα τρόπους λεπτούς, αέρινους. Θα εμάθαινα τη συνθηματική τους γλώσσα. Η ψαύσις του αριστερού μέρους της χωρίστρας θα εσήμαινε: «πεντακόσιες χιλιάδες». Ένα επίμονο τίναγμα της στάχτης του πούρου θα έλεγε: «σύμφωνος». Θα εκέρδιζα την εμπιστοσύνη όλων. Και, μια μέρα, ακουμπώντας στο κρύσταλλο του τραπεζιού μου, θα έγραφα εγώ την απάντηση: «Ο αυτόνομος οργανισμός μας, κύριε Εισαγγελεύ…»

Έπρεπε να σκύψω, να σκύψω, να σκύψω. Τόσο που η μύτη μου να ενωθεί με τη φτέρνα μου. Έτσι βολικά κουλουριασμένος, να κυλώ και να φθάσω.

Κανάγιες!

Το ψωμί της εξορίας με τρέφει. Κουρούνες χτυπούν τα τζάμια της κάμαράς μου. Και σε βασανισμένα στήθη χωρικών βλέπω να δυναμώνει η πνοή που θα σας σαρώσει.

Σήμερα επήρα τα κλειδιά κι ανέβηκα στο ενετικό φρούριο. Επέρασα τρεις πόρτες, τρία πανύψηλα, κιτρινωπά τείχη, με ριγμένες επάλξεις. Όταν βρέθηκα μέσα στον εσωτερικό, τρίτο κύκλο, έχασαν τα ίχνη σας. Κοιτάζοντας από τις πολεμίστρες, χαμηλά, τη θάλασσα, την πεδιάδα, τα βουνά, ένιωθα τον εαυτό μου ασφαλή. Εμπήκα σ’ερειπωμένους στρατώνες, σε κρύπτες όπου είχαν φυτρώσει συκιές και ροδιές. Εφώναζα στην ερημία. Επερπάτησα ολόκληρες ώρες σπάζοντας μεγάλα, ξερά χόρτα. Αγκάθια κι αέρας δυνατός κολλούσαν στα ρούχα μου. Με ήβρε η νύχτα²…"

• Κτείνειν ως νόσον πόλεως = να τον σκοτώνουν σα να’τανε κάθαρμα της πολιτείας. Πλάτ., Πρωταγ. 322d
• Μετά το «Με ήβρε η νύχτα…» το χειρόγραφο του Καρυωτάκη είχε ακόμη τη φράση «κι ο θάνατος» Βλ. την έκδοση του Γ.Π.Σαββίδη 2, 231

___________

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ HOMO EDUCANDUS ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΛΙΑΝΤΙΝΗ (σελ. 24 - 26)

Η ΗΘΙΚΗ ΥΠΟΚΡΙΣΙΑ


Η ηθική υποκρισία είναι η συνέπεια της οντολογικής απάτης στο επίπεδο της πράξης. Εάν το σχήμα της θεωρίας μας δεν συμπίπτει με τους τύπους της αλήθειας, αναγκαία και ο τρόπος της συμπεριφοράς μας δεν θα συμφωνεί με τα αιτήματα της αρετής.

Όταν σήμερα μιλάμε για υποκρισία, η αναφορά μας γίνεται σε κάτι τόσο αυτονόητο, όσο και ο αέρας που αναπνέουμε. Το συνήθισε το αίμα μας το καυσαέριο.

Όλες οι σκέψεις μας, όλες οι λέξεις μας και οι πράξεις μας είναι κίβδηλες ως το τελευταίο τους κύτταρο.

Γεννιόμαστε μέσα στην υποκρισία, μεγαλώνουμε μαζί της, την σπουδάζουμε με ζήλο, την διδάσκουμε με φανατισμό. Και όταν πεθαίνουμε, την αφήνουμε τρίτη Διαθήκη στα παιδιά μας.

Η υποκρισία μας σκεπάζει, όπως τα περιζώματα τα κρυφά μας μέρη. Μας προστατεύει, όπως η νύχτα τις νυχτερίδες. Μας δυναστεύει και μας βολεύει, όπως οι πάγοι τις πολικές αρκούδες.

Αν ξεφύγουμε λίγο από την προστασία της, κινδυνεύουμε είτε να βρεθούμε κατεργαραίοι του νόμου, είτε αφορεσμένοι από τις εκκλησίες, είτε πελάτες των ψυχιατρείων. Ριντίκολα σαν το Θεόφιλο στην Πορταριά. Ή αυτόχειρες, σαν το Συκουτρή στον Ακροκόρινθο.

Συλλογίζομαι, συνειρμικά, ότι όλη εκείνη η ανθοδέσμη των γοερών θανάτων που συνταιριάζει ο Καρυωτάκης στην "Πρέβεζα", δεν είναι άλλο παρά μια ενδεικτική ονοματολογία της υποκρισίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι βάζει το νόμο να πηγαίνει χέρι χέρι με την αγωγή:

Θάνατος ο αστυνόμος πού διπλώνει,
για νά ζυγίσει, μιά «ελλιπή» μερίδα,
θάνατος τά ζουμπούλια στό μπαλκόνι,
κι ο δάσκαλος μέ τήν εφημερίδα.

Τον ίδιο θάνατο σε κύκλους πλατύτερους, όσο πιο πλατύς μπορεί να 'ναι ο απόηχος που άφησαν στην πανανθρώπινη συνείδηση τα κανόνια της Ευρώπης σε σύγκριση με τα ελληνικά λιανοντούφεκα, περιγράφει η τεφρή συνείδηση του Έλλιοτ:

Αυτοί που ακονίζουν το δόντι του σκύλου, σημαίνοντας
Θάνατο
Αυτοί που λάμπουν με τη δόξα του τροχίλου, σημαίνοντας
Θάνατο
Αυτοί που κάθουνται στο στάβλο της ικανοποίησης, σημαίνοντας
Θάνατο
Αυτοί που υποφέρουν την έκσταση του ζώου, σημαίνοντας
Θάνατο.

Αν μας γεννιέται η απορία ότι την υποκρισία, πανταχού παρούσα τριγύρω μας, δεν τη βλέπουμε πουθενά, είναι γιατί μας λείπει παντελώς το αντικείμενο της παραβολής και το μέτρο της σύγκρισης.

Όταν δεν υπάρχει γύρω μας τίποτα το αληθινό, πώς να υποψιαστούμε ότι όλα είναι ψεύτικα;Εκείνος που δεν βγήκε ποτέ του από το γηροκομείο, είναι φυσικό να μη φαντάζεται ότι στους δρόμους κυκλοφορούς ωραίοι έφηβοι και τρυφερά κορίτσια.

Η κλασσική Ελλάδα που είχε μια σκέψη φωτεινή σαν το άστρο της αυγής δεν έφτασε να διανοηθεί ότι η γη κινείται. Γιατί την ταχύτητα του πλανήτη μας την έπαιρνε για ακινησία, επειδή ζούσε μέσα στην κίνηση. Παρόμοια ακριβώς, την ψευτιά μας την παίρνουμε για αλήθεια, επειδή ζούμε μέσα στην ψευτιά.

Στο μύθο των ελλήνων για τη διπλή μορφή της Ελένης δεν συμβολίζεται μόνο η οντολογική - η πλάνη -, αλλά και η ηθική - η υποκρισία - πλευρά του προβλήματος.

Αν οι έλληνες πολέμησαν δέκα χρόνους για κάτι που δεν υπήρχε εκεί που το ζητούσαν, κάποιος θεός ή ποιητής, τους έβγαλε από την πλάνη τους.

Εμείς όμως, οι σύγχρονοι πολυμήχανοι Σίσυφοι - και δεν εννοώ το Σίσυφο τιμωρούμενο στον Άδη, αλλά εκείνον το ζωντανό και τετραπέρατο πανούργο που κατάφερε να ρίξει στα δεσμά ακόμη και το Θάνατο - τόσους αιώνες τώρα γιατί αγωνιζόμαστε;

Το γεγονός ότι ο τελικός απολογισμός του αγώνα μας παίρνει τη συγκεκριμένη μορφή των πυρηνικών όπλων, που τα κυττάζουμε με την απάθεια του ματιού της δαμάλας, πολύ φοβάμαι ότι, από άλλο δρόμο έρχεται να βεβαιώσει τη φριχτή υποψία: πως ενώ νομίζουμε ότι αγωνιζόμαστε για τη ζωή, στην πραγματικότητα κατασκευάζουμε το μεγάλο μας θάνατο.

Τι λογής στηρίγματα έχουμε σήμερα να περιμένουμε από τα πήλινα πόδια μας; Τι λογής συνεννόηση από τη γλώσσα μας, που βατταρίζει με την πολυφωνία της Βαβέλ; Και ποιες καλές ελπίδες από τη σοφία του νου μας;

Κυττάζουμε προς την αλλοτινή θέση του ανθρώπινου μυαλού, και βλέπουμε μια μυθική λειχήνα. Ένας στιλπνός μηχανισμός ανεβοκατεβαίνει και βουρλίζεται. Με εκατομμύρια καλώδια, και τόνους τρινιτροανισόλη.

Είναι βέβαιο ότι η αγωγή θα υποχρεωθεί, προτού τα είδωλα της υποκρισίας μας μας οδηγήσουν στο Ω, να αρχίσει το έργο της από το Α.

___________

Θυμίζουμε ότι ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ του Λιαντίνη είναι το προτελευταίο βιβλίο του. Γράφτηκε στις αρχές της δεκαετίας του '90, στην εποχή της "κάθαρσης" από όσα βρώμικα ήρθαν στη δημοσιότητα εκείνη την εποχή. Ο Λιαντίνης, έχοντας ως θέση του πως η γνήσια ποίηση είναι καθαρά πολιτική, δεν μπορούσε φυσικά να αδιαφορήσει για όλο αυτό το βόρβορο που έπνιγε την ανάσα του τόπου και του λαού του. Όμως ο Λιαντίνης δεν ήταν ένας από τους πολλούς που ευκαιριακά και επίκαιρα μόνο έσκυψε στο πρόβλημα αναζητώντας την πολυπόθητη Κάθαρση. Αρκετά χρόνια νωρίτερα, στο HOMO EDUCANDUS, γραμμένο σχεδόν μια δεκαετία νωρίτερα και όταν ακόμη η χώρα γλεντούσε την αλλαγή, ο Δημήτρης Λιαντίνης καυτηρίαζε την ΗΘΙΚΗ μας ΥΠΟΚΡΙΣΙΑ και πάλι εκεί δανειζόταν τον λόγο του Καρυωτάκη. Όπως συχνά τον δανειζόταν και στις διδασκαλίες προς τους σπουδαστές του.

Φυσικά δεν είναι ο μόνος συνδετικός κρίκος ανάμεσα στο Λιαντίνη και τον Καρυωτάκη η Κάθαρση. Όλων ο νους αυτόματα συνδέει και την αυτοκτονία του Καρυωτάκη με τον αυτοθέλητο θάνατο του Λιαντίνη. Πόσο όμως κοινά είναι τα δύο αυτά γεγονότα; Στη συζήτηση που το αρχικό απόσπασμα από ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ πυροδότησε στις σελίδες του φόρουμ HOMA EDUCANDUS, ακούστηκαν πολλές απόψεις. Μπορείτε να τις διαβάσετε κάνοντας κλικ εδώ. Εμείς εδώ θα περιοριστούμε να μεταφέρουμε ένα ακόμη απόσπασμα από τον ίδιο το Λιαντίνη: (Από το κύκνειο άσμα του, τη ΓΚΕΜΜΑ, σελ. 240)

Ερωτώ: πόσοι ποιητές καταστρέψανε το άτομό τους χάριν του έργου τους; Ο ίδιος ο Σεφέρης τόλμησε να καταστρέψει το άτομό του χάριν του έργου του; Ο Σολωμός όμως, ο Κάλβος, ο Παπαδιαμάντης, ο Καβάφης κατάστρεψαν το άτομό τους χάριν του έργου τους. Το ακαριαίον του Καρυωτάκη αυτοί το ζήσανε ολοζωής. Μπουκιά, μπουκιά, και στάλα στάλα τους κατάπιε η λύπη και ο θάνατος.

__________________

• Η φωτογραφία είναι του Καρυωτάκη. Όπως δόθηκε στη δημοσιότητα αμέσως μετά την αυτοκτονία του.

Καρλ Γιουνγκ-Το μοντέλο της ψυχής

Το μοντέλο της ψυχής κατά τον Carl Jung

«Με την ψυχή κατανοώ το σύνολο των ψυχικών διεργασιών, συνειδητό και ασυνείδητο»

Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ

Εισηγητής της σχολής της Αναλυτικής Ψυχολογίας.

Καθώς προσπαθούμε να κατανοήσουμε κάτι  με το «μυαλό», περιορίζουμε τις δυνατότητες μας αφού στην κοινή γλώσσα το μυαλό μας παραπέμπει στις πτυχές της ψυχικής λειτουργίας που είναι συνειδητές. Ο Jung υποστήριξε ότι η ψυχή είναι ένα αυτορυθμιζόμενο σύστημα (όπως το σώμα). Η ψυχή προσπαθεί να διατηρήσει την ισορροπία ανάμεσα στις αντίθετες ιδιότητες, ενώ παράλληλα αναζητά ενεργά την ανάπτυξή της, ή όπως την αποκαλεί, τη διαδικασία εξατομίκευσης. Για τον Jung, η ψυχή είναι εγγενώς διαχωρίσιμη σε συστατικά μέρη, με συμπλέγματα  και αρχέτυπα. Περιεχόμενα που προσωποποιούνται και λειτουργούν αυτόνομα ως πλήρεις δευτερεύοντες εαυτούς, όχι μόνο ως κινήσεις και διαδικασίες. Είναι σημαντικό να σκεφτόμαστε το μοντέλο του Jung ως μεταφορική παρά ως συνειδητή πραγματικότητα ή ως κάτι που δεν υπόκειται σε αλλαγές.

Τι είναι το "Εγώ" κατά τον Γιουνγκ

Ο Jung είδε το «Εγώ» ως το κέντρο της συνείδησης που περιέχει τη συνειδητή υπάρχουσα πραγματικότητα, και μια αίσθηση της  προσωπικής μας ταυτότητας. Το «Εγώ» είναι ο διοργανωτής των σκέψεων και των διαισθήσεων, των συναισθημάτων και των αισθήσεων μας και έχει πρόσβαση σε καλά κρυμμένες αναμνήσεις. Επίσης  είναι ο φορέας της προσωπικότητας και στέκεται στη διασταύρωση μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού κόσμου.
Ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι σχετίζονται με τον εσωτερικό και τον εξωτερικό κόσμο καθορίζεται από τη στάση και τον τύπο τους:

• ένα εξωστρεφές άτομο που προσανατολίζεται στον εξωτερικό κόσμο και
• ένα εσωστρεφές άτομο κυρίως στον εσωτερικό κόσμο.

Το «Εγώ» προέρχεται από τον εαυτό μας κατά τη διάρκεια της πρώιμης ανάπτυξης μας. Έχει μια εκτελεστική λειτουργία, αντιλαμβάνεται το νόημα και αξιολογεί την πραγματικότητα, έτσι ώστε όχι μόνο να προάγει την επιβίωση αλλά και να δίνει και αξία στην ζωή. Είναι μια έκφραση του Εαυτού, αν και σε καμία περίπτωση δεν είναι πανομοιότυπη με αυτόν, γιατί ο Εαυτός είναι πολύ μεγαλύτερος από εγώ.

Τι είναι το προσωπικό ασυνείδητο;

Το προσωπικό ασυνείδητο είναι προϊόν της αλληλεπίδρασης μεταξύ του συλλογικού ασυνείδητου και της ανάπτυξης μας κατά τη διάρκεια της ζωής. Ο ορισμός του Jung για το προσωπικό ασυνείδητο είναι ο εξής:

«Όλα όσα γνωρίζουμε, αλλά για τα οποία δεν σκεφτόμαστε αυτή τη στιγμή. Όλα όσα ήταν κάποτε συνειδητά αλλά τώρα έχουμε ξεχάσει. Όλα όσα γίνονται αντιληπτά από τις αισθήσεις μας, αλλά δεν καταγράφονται από το συνειδητό μυαλό μας. Τα πάντα, τα οποία, χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε, νιώθουμε, σκεφτόμαστε, θυμόμαστε, θέλουμε και κάνουμε.  Όλα τα μελλοντικά πράγματα που διαμορφώνονται μέσα μας και θα έρθουν κάποια στιγμή στη συνείδηση μας. Όλα αυτά είναι το περιεχόμενο του ασυνείδητου» 

«Εκτός αυτών, πρέπει να συμπεριλάβουμε όλες σχεδόν τις εσκεμμένες καταστολές της οδυνηρής σκέψης και των συναισθημάτων. Καλώ το άθροισμα αυτών των περιεχομένων του «προσωπικού ασυνείδητου» 

Τι είναι τα Συμπλέγματα και πως μας επηρεάζουν;

Ο Jung θεώρησε ότι το προσωπικό ασυνείδητο αποτελείται από λειτουργικές μονάδες που ονομάζονται συμπλέγματα και έφτασε στην έννοια του συγκροτήματος μέσω μιας σημαντικής και πρωτοποριακής εργασίας που έκανε. Τα συμπλέγματα καθορίζονται από την εμπειρία αλλά και από τον τρόπο αντίδρασης μας σε αυτή την εμπειρία. Ένα σύμπλεγμα είναι κυρίως μια ασυνείδητη κατάσταση και έχει την τάση να συμπεριφέρεται ανεξάρτητα ή αυτόνομα έτσι ώστε να βιώνουμε  ότι η συμπεριφορά μας είναι εκτός του ελέγχου του. 

Τα συμπλέγματα έχουν τις ρίζες τους στο συλλογικό ασυνείδητο και έχουν αρχετυπικές ιδιότητες. Ο Jung υποστήριξε ότι η ψυχή έχει την ικανότητα να φέρνει σε συνεννόηση διαχωρισμένα συμπλέγματα και αρχετυπικό υλικό για να προσφέρει ισορροπία ή αποζημίωση στη συνειδητή ζωή. Θεωρούσε ότι το εγώ είναι επιρρεπές σε ακατάλληλες ή μονόπλευρες επιλογές και ότι το υλικό που προέρχεται από το ασυνείδητο θα μπορεί να βοηθήσει στην επίτευξη καλύτερης ισορροπίας και στην περαιτέρω ανάπτυξη μας.

Η περαιτέρω ανάπτυξη τείνει να λάβει χώρα σε καταστάσεις σύγκρουσης, την οποία ο Jung θεωρούσε ως δημιουργικό και αναπόφευκτο μέρος της ανθρώπινης ζωής. Όταν τα ασυνείδητα περιεχόμενα διαπερνούν τη συνείδηση, μπορεί να οδηγήσουν σε αυξημένη ανάπτυξη του ατόμου. Ωστόσο, τα συμπλέγματα μπορούν εύκολα να εκδηλωθούν και χωρίς την συγκατάθεση του «Εγώ»και τότε είναι που μας  προκαλούν δυσκολίες.

Τι είναι το συλλογικό ασυνείδητο; Τι είναι αρχέτυπα και πως επηρεάζουν την ζωή μας;

Η θεωρία του συλλογικού ασυνείδητου είναι ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της Γιουνγκιανής ψυχολογίας. Ο Γιουνγκ θεώρησε ότι ολόκληρη η προσωπικότητα είναι παρούσα από τη γέννηση μας και ότι δεν είναι απλώς μια συνάρτηση του περιβάλλοντος που μεγαλώνουμε. Ο ρόλος του περιβάλλοντος είναι να τονιστούν και να αναπτυχθούν πτυχές που ήδη βρίσκονται μέσα μας. Έτσι κάθε βρέφος εξοπλίζεται με ένα ρεπερτόριο συμπεριφορών προσαρμοσμένων στο περιβάλλον που πρόκειται να εξελιχθεί. Αυτό το ρεπερτόριο εξαρτάται από τους «εγγενείς μηχανισμούς απελευθέρωσης» τους οποίους κάθε ωόν κληρονομεί στο κεντρικό νευρικό του σύστημα και οι οποίοι  ενεργοποιούνται όταν συναντώνται κατάλληλα ερεθίσματα στο περιβάλλον. Αυτοί  οι μηχανισμοί είναι πολύ κοντά στη θεωρία των αρχετύπων που αναπτύχθηκε από τον Jung.

«Ο όρος αρχέτυπο δεν προορίζεται να υποδηλώσει μια κληρονομική ιδέα, αλλά μάλλον ένα κληρονομικό τρόπο λειτουργίας, που αντιστοιχεί στον εγγενή τρόπο. Για παράδειγμα ο τρόπος που το νεοσσό αναδύεται από το αυγό ή το πουλί χτίζει τη φωλιά του  κτλ. Με άλλα λόγια, είναι ένα «πρότυπο συμπεριφοράς». Αυτή η πτυχή του αρχετύπου, η καθαρά βιολογική, είναι η ορθή μέριμνα της επιστημονικής ψυχολογίας ».

Τα αρχέτυπα μας προδιαθέτουν να προσεγγίζουμε τη ζωή και να την βιώνουμε με ορισμένους τρόπους. Υπάρχουν αρχετυπικές μορφές, όπως η μητέρα, ο πατέρας, το παιδί, τα αρχετυπικά γεγονότα, όπως η γέννηση, ο θάνατος, ο χωρισμός και τα αρχέτυπα σύμβολα όπως το νερό, ο ήλιος, το φεγγάρι, τα φίδια κ.ο.κ. Οι εικόνες αυτές εκφράζονται στην ψυχή, στη συμπεριφορά και στους μύθους. Είναι μόνο αρχετυπικές εικόνες που είναι γνωστές και έρχονται στη συνείδηση μας, τα ίδια τα αρχέτυπα είναι βαθιά ασυνείδητα και άγνωστα.

Ο Εαυτός σύμφωνα με τον Καρλ Γιουνγκ

Ο Εαυτός για τον Jung περιλαμβάνει ολόκληρη την ψυχή, συμπεριλαμβάνει το σύνολο των δυνατοτήτων της. Είναι η οργανωτική μεγαλοφυΐα πίσω από την προσωπικότητα και είναι υπεύθυνος για την επίτευξη της καλύτερης προσαρμογής μας, σε κάθε στάδιο της ζωής. Ο στόχος του Εαυτού είναι η ολότητα και ο Jung ονομάζει αυτή τη αναζήτηση της ολότητας «διαδικασίας εξατομίκευσης», με απώτερο σκοπό να αναπτύξει το μέγιστο δυναμικό του οργανισμού.

Το εγώ, μαζί με άλλες δομές, εξελίσσεται από τον Εαυτό που υπάρχει από την αρχή της ζωής μας. Ο Εαυτός έχει τις ρίζες του στη βιολογία, αλλά έχει επίσης πρόσβαση σε ένα ευρύ φάσμα εμπειριών, συμπεριλαμβανομένου ολόκληρου του πλούτου των πολιτιστικών και θρησκευτικών πεδίων. Είναι επομένως ικανός να προβάλλεται μέσα από φιγούρες ή σύμβολα που μεταφέρουν ισχύ όπως: ο Θεός, ο ήλιος, οι βασιλιάδες και οι βασίλισσες και ούτω καθεξής.

Η Περσόνα και ο τρόπος λειτουργία της

Η περσόνα είναι το μέρος της προσωπικότητας που δημιουργείται «για λόγους προσαρμογής στην κοινωνία. Η προέλευση του όρου προέρχεται από τη μάσκα που φορούσαν οι Έλληνες ηθοποιοί στην αρχαιότητα και υποδηλώνει το τμήμα της προσωπικότητας που δείχνουμε στον κόσμο. Η περσόνα έχει ονομαστεί «η συσκευασία του εγώ» ή το πρόσωπο δημοσίων σχέσεων του εγώ, και είναι ένα απαραίτητο κομμάτι της καθημερινής μας λειτουργίας. Μπορούμε να πούμε ότι η κοινωνική επιτυχία ενός ατόμου εξαρτάται από την ύπαρξη μιας ικανοποιητικά λειτουργικής προσωπικότητας.

Το πρόβλημα όμως παρουσιάζετε όταν ένα άτομο ταυτίζεται με την περσόνα του. Για παράδειγμα  ένας δάσκαλος που αντιμετωπίζει τους πάντες σαν να ήταν ακόμα στο δημοτικό σχολείο. Το βασικό θέμα είναι ότι με αυτόν τον τρόπο αφήνουμε μείζονες πτυχές της προσωπικότητας μας στην αφάνεια. Είναι πολύ συνηθισμένο σαν παιδιά να μεγαλώνουμε και να  προσαρμόζουμε τις παιδικές ανάγκες στις προσδοκίες των γονέων, των εκπαιδευτικών και των συνομηλίκων μας. Αυτό σημαίνει ότι διαμορφώνουμε τα χαρακτηριστικά τις προσωπικότητας έτσι ώστε να είναι επιθυμητά, αφήνοντας τα αντίθετα, ανεπιθύμητα χαρακτηριστικά να αποτελούν μέρος της σκιάς μας.

Η σκιά και ο χαμένος θησαυρός μας

Στην σκιά κρύβονται όλα τα χαρακτηριστικά που δεν θέλουμε να μάθουμε για τον εαυτό μας ή δεν μας αρέσουν. Η σκιά βρίσκετε στο προσωπικό ασυνείδητο με τις ρίζες της να τρέφονται από το συλλογικό ασυνείδητο. Γενικά αυτό το σύμπλεγμα είναι εύκολα προσβάσιμο από το συνειδητό μυαλό. Συχνά διαθέτει ιδιότητες που είναι αντίθετες από εκείνες του ατόμου, και επομένως απέναντι από εκείνες που είμαστε συνειδητοί. Η μια πτυχή της προσωπικότητας μας θα πρέπει να αντισταθμίζεται από την άλλη: όπου υπάρχει φως, πρέπει επίσης να υπάρχει σκιά. Εάν η αντισταθμιστική σχέση καταρρεύσει, μπορεί να οδηγήσει σε μια ρηχή προσωπικότητα και με υπερβολική ανησυχία για το τι σκέφτονται οι άλλοι για αυτόν ή αυτήν.

Ο πιο συνηθισμένος τρόπος με τον οποίο εκφράζουμε την σκιά μας είναι μέσω της προβολής σε άλλους ανθρώπους.Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να είμαστε αρκετά σίγουροι ότι τα γνωρίσματα που δεν μπορούμε να αντέξουμε σε άλλους ανθρώπους, ανήκουν  στην πραγματικότητα στον εαυτό μας και ότι προσπαθούμε να τα αποκηρύξουμε. Ενώ είναι δύσκολο και οδυνηρό, είναι σημαντικό να δουλεύουμε στο να γνωρίσουμε τη σκιά μας για να την φέρνουμε σε ορθή σχέση με την προσωπικότητά μας και έτσι να προσφέρουμε κάποια ενσωμάτωση αυτών των δύο συμπλεγμάτων στην προσωπικότητά μας.

Η Anima και ο Animus οι δυο αντίθετες όψεις μας

Τα επόμενα δύο συμπλέγματα υπάρχουν στο προσωπικό ασυνείδητο και ισως ειναι από τα πιο δυσνόητα και τα πιο αμφιλεγόμενα. Ο Jung αντιλήφθηκε ότι υπάρχει μέσα σε κάθε άνθρωπο, σε άλλο ψυχικό επίπεδο το αντίθετο σεξουαλικό αρχέτυπο. Δηλαδή στο ασυνείδητο του άντρα βρίσκετε η Anima ενώ στην γυναίκα ο Animus. Αυτά τα στοιχεία προέρχονται εν μέρει από τα αρχέτυπα του θηλυκού και του αρσενικού, και εν μέρει από την εμπειρία της ζωής του ατόμου με μέλη του αντίθετου φύλου ξεκινώντας από τη μητέρα και τον πατέρα.

Όπως ακριβώς συμβαίνει και με τη σκιά, αυτά τα αρχέτυπα εκφράζονται αρχικά μέσω της προβολής. Ωστόσο  σε καμία περίπτωση δεν τίθεται θέμα ανωτερότητας κάποιου φύλλου. Αυτά τα συμπλέγματα πρέπει να σχετίζονται με την «διαφορετικότητα» τους, και να συνδέουν το εγώ με την αντικειμενική ψυχή.

Η διαδικασία εξατομίκευσης

Ο Jung ονομάζει την  αναζήτηση της ολότητας μέσα στην ανθρώπινη ψυχή, ως  τη διαδικασία της εξατομίκευσης. Μπορεί να περιγραφεί ως μια διαδικασία περίθαλψης γύρω από τον Εαυτό ως κέντρο της προσωπικότητας. Το άτομο επιδιώκει να συνειδητοποιήσει τον εαυτό του ως μοναδικό ανθρώπινο ον, αλλά ταυτόχρονα, όχι περισσότερο ούτε λιγότερο από οποιοδήποτε άλλο ανθρώπινο ον.

Για τον Jung, η σύγκρουση δεν είναι μόνο εγγενής στην ανθρώπινη ψυχολογία, αλλά είναι αναγκαία για την ανάπτυξη. Προκειμένου να γίνουμε πιο συνειδητοί, πρέπει να μπορέσουμε να αντέξουμε τη σύγκρουση. Εάν η ένταση μεταξύ των αντιθέτων μπορεί να βρεθεί, τότε από αυτή τη σύγκρουση μπορεί να αναπτυχθεί κάτι νέο και δημιουργικό. Κατά την άποψη του Jung, αυτό το «κάτι» είναι ένα σύμβολο το οποίο θα συμβάλει σε μια νέα κατεύθυνση που θα δικαιολογεί και τις δύο πλευρές μιας σύγκρουσης και η οποία είναι προϊόν της ασυνείδητης και όχι της ορθολογικής σκέψης.

Για τον Jung το σύμβολο είναι κάτι που δεν μπορεί να εξηγηθεί ή να κατανοηθεί πλήρως, αλλά εμπεριέχει τις ποιότητες τόσο των συνειδητών όσο και των ασυνείδητων κόσμων. Το σύμβολο μπορεί να είναι ο παράγοντας του μετασχηματισμού που επιφέρει την εξέλιξη που ήταν τόσο σημαντική μια πτυχή της σκέψης του και που οδηγεί στην εξατομίκευση.

Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ

Οι 8 τύποι των ανθρώπινων χαρακτήρων (Καρλ Γιουνγκ)

«Ο άνθρωπος χρειάζεται τις δυσκολίες για την υγεία του.»
«Με την αυτοθυσία κερδίζουμε τον εαυτό μας, το Εγώ μας γιατί μόνο αυτό που δίνουμε το έχουμε.»
«Η εξατομίκευση δεν αποκλείει, αλλά περικλείει τον κόσμο.»

– C. JUNG –

Η γνώση μιας κατάστασης ή γεγονότος σε βοηθά στον χειρισμό της, αν υπάρχει και η απαραίτητη δύναμη τότε η κατάσταση και το γεγονός ελέγχεται. Όταν κάποιος τολμά να αναλάβει την δύναμη ή μάλλον την ευθύνη για να οδηγήσει ανθρώπους και τον ίδιο του τον εαυτό, τότε νοιώθει να μεγαλώνει μέσα του η δίψα της γνώσης και ειδικά εκείνης που αφορά τον ανθρώπινο ψυχισμό.

– Η ανάλυση και ταξινόμηση των ανθρώπινων χαρακτήρων μαζί με τις αιτίες, αποτελέσματα και σχέσεις που τους διέπουν είναι ένα από τα καλύτερα εργαλεία αποδοχής και κατανόησης της ανθρώπινης συμπεριφοράς και των δικών μας προκαταλήψεων. Όταν ειδικά η ταξινόμηση αυτή έχει γίνει από τον Γιούνγκ, τον περισσότερο «ολιστικό» από όλους τους ψυχίατρους-ψυχολόγους, τότε το εργαλείο αυτό έχει ακόμη μεγαλύτερη αξία.

– Επίσης θα προσπαθήσουμε να συμπεριλάβουμε την ταξινόμηση αυτή που κάνει ο Γιούνγκ στο ολιστικό εκείνο ΜΑΝΤΑΛΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ που κρύβει μέσα του και εναρμονίζει τόσες εσωτερικές γνώσεις για την ψυχολογία και την εξέλιξη.

Ο ΨΥΧΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Κατά τον Γιούνγκ, ο ανθρώπινος ψυχολογικός κόσμος μοιάζει σαν σφαίρα που συνήθως φωτίζει μόνο κάποιο ή κάποια τμήματά της. Το κέντρο είναι ο Εαυτός, ο Μεγάλος άνθρωπος. Το μέρος όπου είναι φωτισμένο αποτελεί το Εγώ. Το Εγώ ή μάλλον τα διάφορα εγώ τα συνειδητοποιούμε ανάλογα με το φώτισμα. Η ανθρώπινη ολοκλήρωση και ευτυχία βρίσκεται στο φώτισμα ολόκληρης της σφαίρας και κατά συνέπεια στην ταύτισή μας με τον Μεγάλο άνθρωπο, το Κέντρο (ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ). Το επόμενο βήμα είναι η επικοινωνία και η ταύτιση της σφαίρας μέσα στην ομαδική σφαίρα του ανθρώπινου είδους (συλλογικό ασυνείδητο).

Το Εγώ που συνειδητοποιούμε ορίζει ταυτόχρονα το ασυνείδητο σαν την υπόλοιπη σφαίρα, αλλά κυρίως στην αντιδιαμετρική επιφάνεια της σφαίρας. Ταυτόχρονα το Εγώ βοηθείται ή εμποδίζεται από τα διπλανά μέρη, έτσι ώστε δεν υπάρχει ποτέ στασιμότητα αλλά «τρισδιάστατη» κίνηση και προσπάθεια δυναμική σφαιρικότητας. Όταν όμως ο τρόπος ζωής επιβάλλει στατικότητα, τότε δημιουργούνται οι νευρώσεις και τα συμπλέγματα, οι αρρώστιες με καθαρή ψυχολογική αιτία και όχι οργανική.

Το libido, οι λειτουργίες της συνείδησης και οι δύο γενικές τάσεις

Το libido (όρος που δανείστηκε από τον Φρόιντ) δηλώνει την ολική αδιαφοροποίητο ψυχική ενέργεια. Αποτελείται από την αίσθηση (Empfinden), την «ενόραση» (Intuieren), την νοημοσύνη (Denken) και το συναίσθημα (Fuhlen). Εκδηλώνεται σύμφωνα με τις αρχές διατήρησης της ενέργειας και της εντροπίας. Έτσι έχουμε τέσσερεις βασικές λειτουργίες του συνειδητού.

α. Νοητική (Denklfunktion): καθορίζεται ο βιοτικός προσανατολισμός. Τακτοποιούνται τα ψυχικά με κανόνες λογικής.

β. Συναισθηματική (Fuhlfunktion): αντίθετα με την προηγούμενη αλλά σε σχέση με αυτήν.

γ. Αισθητική (Empfindungsfunktion): αντιλαμβάνεται τον κόσμο των αισθητών αντικειμένων με την βοήθεια των αισθητηρίων οργάνων.

δ. Ενορατική (Intuitionfunktion): Λειτουργεί «αντίθετα» με την προηγούμενη.

Αντιρρόπηση ή αναπλήρωση λειτουργίας ή τάσης

Σύμφωνα και με τον Ηράκλειτο, «η παλίντροπος αρμονίη οκώσπερ(;) τόξον και λύρης», ο Γιούνγκ μιλά με την αρχή της αντιρρόπησης ή αναπλήρωσης (Kompensation). Αντίρροπα συμπεριφέρονται η νόηση με το συναίσθημα και η αίσθηση με την ενόραση. Επίσης η εξωστρέφεια με την ενδοστρέφεια, το συνειδητόν με το ασυνείδητο ή ακόμη και ο ύπνος με την εγρήγορση. Ουσιαστικά ο άνθρωπος είναι ψυχολογικά υγιής και ευτυχής όταν φροντίζει να μην γείρει επικίνδυνα ο ζυγός προς την μία λειτουργία ή τάση.

Όταν ο τρόπος ζωής μας μας οδηγεί σε ακρότητες, τότε στο ασυνείδητο προβάλλει συνεχώς την αντίθετη στάση, προσπαθώντας να αναπληρώσει και να ισορροπήσει την ψυχοσωματική έκφραση του ανθρώπου. Αν ο άνθρωπος συνεχίζει τα ίδια καταπιέζοντας το ασυνείδητο, τότε καταντά υστερικός και νευρωτικός. (Μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε γιατί σήμερα όλη σχεδόν η ανθρωπότητα πάσχει από νευρώσεις ή υστερίες μετά από τρεις σχεδόν αιώνες υλισμού και άκρατου ορθολογισμού.)

Αν προσέχουμε το σύμβολο Πακουά, θα δούμε ότι τα αντίθετα είναι «αντιρροπητικά», αλλά ταυτόχρονα το ένα περιέχει μέσα του τον σπόρο του άλλου.

Το ασυνείδητο και οι σχέσεις του με το συνειδητό

Το ασυνείδητο (dasUnbervusste) είναι η περιοχή των μη συνειδητών περιεχομένων και διεργασιών. Ο όρος ασυνείδητο είναι και αυτός του Φρόυντ (ο Γιούνγκ ήταν απ? τους καλύτερους μαθητές του Φρόυντ, αν όχι ο καλύτερος, άσχετα αν κατόπιν διαφώνησε με τον δάσκαλό του) αλλά ο Γιούνγκ τον συμπληρώνει και τον επεκτείνει. Διακρίνει το «προσωπικό» (daspersonlicheunbervusste) και το «υπερπροσωπικό ή συλλογικό ή ομαδικό» (daskollektiveunberrusste).

Στο προσωπικό περιλαμβάνονται παραστάσεις, βιώματα, εμπειρίες, επιθυμίες, απωθημένα κ.λπ. από την ζωή του προσώπου, ενώ στο ομαδικό ασυνείδητο υπάρχουν οι εμπειρίες της χιλιόχρονης ζωής της ανθρωπότητας, μεταδίδονται δε ως «αρχέτυπο». Εδώ ο Γιούνγκ εισάγει τον όρο «αρχέτυπο», εννοώντας αρχέγονες εικόνες, παραστάσεις, διαθέσεις, σύμβολα και γενικότερα όλα όσα περιλαμβάνουν οι μυθολογίες των λαών. Τα βλέπουμε τόσο στα όνειρα, όσο και στην τέχνη, τα παραμύθια, το φολκλόρ.

Τα πιο συνηθισμένα είναι τα «μαντάλλα», ο «ουροβόρος όφις», η «μητέρα», ο «πατέρας», ο «σοφός», ο «μάγος γιατρός». Εμφανίζονται μέσα από οριακές καταστάσεις. Ρυθμίζουν νοοτροπίες λαών, φυλών και εθνών, καθώς και την ψυχοσύνθεσή τους. Ακόμη υπάρχουν και αρχέτυποι (που ρυθμίζουν προσωπικές συμπεριφορές) σαν συμπυκνωμένα ιδανικά παραδείγματα. Αυτά συνήθως είναι ο ιππότης (animus), η Ντάμα (anima), το προσωπείο (persona), ο «αρχέτυπος σοφός» κ.α.

Γενικά τα φαινόμενα του ασυνείδητου έχουν λογική και σκοπό. Εκδηλώνονται πιο εύκολα στα όνειρα (αλλά και σε κινήσεις ή στάσεις). Είναι μια έξτρα συνείδηση που όταν την ανακαλέσεις γίνεται νορμάλ. Πολλές φορές περιέχει ανάγκες, παρορμήσεις, επιθυμίες, παραλογισμούς, συμπεράσματα, λησμονιά, παρελθοντικά αλλά και μελλοντικά γεγονότα, ακόμη έμπνευση, ευφυΐα, δημιουργία.

Να σημειώσουμε ότι, ευτυχία κατά Γιούνγκ σημαίνει τουλάχιστον μια δυναμική ισορροπία μεταξύ των αντιρροπητικών λειτουργιών και τάσεων της συνείδησης. Όμως, προχωράμε προς την αυτογνωσία καθώς γίνεται σύνθεση των αντιθέτων αυτών πόλων και επί πλέον ενοποίηση και συνεργασία συνειδητού και ασυνειδήτου, ύπνου και ξύπνιου, ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΟΝΕΙΡΟΥ. Τότε αυτόματα ασκούμε επιρροή προς το περιβάλλον και φθάνουμε στο αποτέλεσμα που οι πρόγονοι έλεγαν «ΜΑΝΑ»: «είναι μια ακούσια επιρροή πάνω στο ασυνείδητο των άλλων, ένα είδος ασυναίσθητου γοήτρου και η επίδρασή της διαρκεί μόνο για όσο χρονικό διάστημα δεν διαταράσσεται από συνειδητή πρόθεση».

Η λέξη αυτή ΜΑΝΑ ή ΜΑΝΙΤΟΥ ή ΟΡΕΝΤΑ (να σημειώσουμε την άμεση σχέση με την ελληνική λέξη ΜΑΝΙΑ και τα τέσσερα είδη της κατά Πλάτωνα), έχει ακόμη μια σημασία, είναι μια μαγική και θεία δύναμη που κατά τις παραδόσεις εκφράζεται μέσα από πρόσωπα φυλάρχων, βασιλέων, μάγων κ.λπ. ή μέσα από ζώα (όφις, αετός, λέων, λύκος), πράγματα (τοτέμ, όπλα, εικόνες, φυλακτά) και διοχετεύεται στους πιστούς προς βοήθεια ή και προς καταστροφή.

Γενικά όποιος «γεμίζει» από «ΜΑΝΑ» ακτινοβολεί γοητεία, δύναμη, θαυμασμό και φόβο. Κάποιες φορές το ΜΑΝΑ κυριεύει το εγώ και τότε το συνειδητό γίνεται «προσωπικότης-μάνα», κύρια συνιστώσα του ομαδικού ασυνείδητου, ο αρχετυπικός δυνατός άνδρας, ο ήρωας, ο αρχηγός, μάγος θεραπευτής, άγιος κ.λπ. Είναι μια ανδρική ομαδική μορφή που κυριεύει την συνειδητή προσωπικότητα.

Τέλος, για να ολοκληρώσουμε αυτή την περιληπτική αναφορά μεταξύ συνειδητού και ασυνείδητου να πούμε για το «σύμπλεγμα» που εμφανίζεται στα άτομα με ισχυρά φορτισμένα συναισθηματικά απωθημένα. Τα απωθημένα αυτά μπορούν να αποκτήσουν τέτοια δύναμη, που να γίνουν ένα δεύτερο και μάλιστα ανταγωνιστικό Εγώ (έντονες φοβίες και παρανοϊκές ιδέες).

Οι οκτώ ανθρώπινοι χαρακτήρες

Οι συνδυασμοί των τεσσάρων λειτουργιών της συνείδησης μαζί με τις δύο τάσεις, κάνουν τον Γιούνγκ να διακρίνει οκτώ βασικούς ψυχολογικούς τύπους:

α. Τον εξωστρεφή 1 διανοητικό, 2 συναισθηματικό 3 κατα αίσθηση 4 ενορατικό ή διαισθητικό

β. Τον εσωστρεφή 5 διανοητικό 6 συναισθηματικό, 7 κατα αίσθηση 8 ενορατικό.

Α. Ο ΕΞΩΣΤΡΕΦΗΣ

Γενική τάση της συνείδησης

Βασική τάση αποτελεί η σχέση με τον έξω κόσμο τα αντικείμενα και την προσαρμογή σε αυτά, ανεξαρτήτως ηθικής αξιολόγησης. Το περιβάλλον τον απορροφά. Τον απασχολεί τι θα πει ο κόσμος, τι ζητάει η κοινωνία και πώς θα συμμορφωθεί με αυτά. Επιτυγχάνει έτσι μεγάλη προσαρμοστικότητα ακόμη και σε κοινωνιοπολιτικές συνθήκες που ρέουν και τα καταφέρνει στη διπλωματία, εμπόριο κ.λπ.

Όταν ξεπεράσει τα κάποια όρια, χάνει την σύνδεση με τον εαυτό του και κινδυνεύει από νευρώσεις και υστερίες. Τον απασχολεί πάνω από όλα να προκαλεί το ενδιαφέρον των άλλων. Είναι μεγάλος κουτσομπόλης σε αλήθειες και ψέματα.

Η τάση του ασυνείδητου

Όσο περισσότερο ασχολείται με τα εξωτερικά, τόσο ο ψυχισμός του στρέφεται προς τα μέσα, σε υποκειμενικές αξιώσεις και ανάγκες. Εφόσον καταπιέζονται τα εσωτερικά προσωπικά στοιχεία συνεχώς, το ασυνείδητο προβάλλει στο προσκήνιο της συνείδησης πόθους και ελπίδες, προοπτικές ζωής, συναισθήματα, προσωπικές αρχές κ.α. που ζητούν έντονα την τροφοδοσία τους.

1. Ο εξωστρεφής διανοητικός

Εκτός την εξωστρέφεια χρησιμοποιεί την διανόηση σε εξωτερικά πράγματα, γεγονότα, ακόμη και σε αφηρημένες ιδέες. Ακολουθεί με ακρίβεια και αντικειμενικά τα γεγονότα και τις καταστάσεις. Θέλει να συλλέγει εμπειρικό υλικό κι ας μη μπορεί να το χρησιμοποιήσει. Το συναίσθημά του ατροφεί. Αυτό μπορεί να τον κάνει νευρωτικό. Είναι ο κατά εξοχήν τύπος άνδρα του δυτικού πολιτισμού.

2. Ο εξωστρεφής συναισθηματικός τύπος

Συνηθίζεται στις γυναίκες. Βλέπει, βιώνει και εκτιμά τα πράγματα με συναισθηματικό τρόπο. Δύσκολα πείθει εφόσον τείνει να συμπεράνει μέσα από συναισθηματικές προβολές. Όταν η ατροφία της διανόησης γίνει υπερβολική, έχουμε υστερικά συμπτώματα και νηπιακή συμπεριφορά.

3. Ο εξωστρεφής κατά αίσθηση τύπος

Λέγεται και αντιληπτικός τύπος. Προέχουν οι αισθήσεις του. Δίνεται αλλά και δένεται με αυτές στα εξωτερικά αντικείμενα, χωρίς να νοιάζεται για λογικές επεξεργασίας και συναισθηματικές εμβαθύνσεις. Επιδιώκει την απόλαυση και καλοπέραση, είναι εύθυμος και αξιαγάπητος, εύπιστος. Μπορεί να καταντήσει ακόλαστος, ζηλιάρης και καχύποπτος. Η ενόραση είναι ελάχιστα ανεπτυγμένη σε αυτόν.

4. Ο εξωστρεφής ενορατικός τύπος

Συναντάται περισσότερο στις γυναίκες. Αντιλαμβάνεται τα πράγματα «ασυνείδητα» και πολλές φορές χωρίς λογική. Με κανένα ή ελάχιστα στοιχεία προβλέπει πρόσωπα και καταστάσεις μελλοντικώς. Έχει σιγουριά για το μέλλον. Συλλαμβάνει νέες ιδέες. Είναι δημιουργικός και προωθεί τα πράγματα. Περιφρονώντας τα της αίσθησης πράγματα εκτρέπεται σε δογματισμούς και αβάσιμες μελλοντολογίες. Εγκαταλείπει μισοτελειωμένα τα πράγματα για να ασχοληθεί με άλλα.

Β. Ο ΕΣΩΣΤΡΕΦΗΣ ΤΥΠΟΣ

Γενική τάση της συνείδησης

Έχει δικές του αρχές και αντιλήψεις με τις οποίες βλέπει, βιώνει και κρίνει την πραγματικότητα. Η υποκειμενική του διάθεση προσδιορίζει τις αντιλήψεις του. Δεν τον νοιάζει να προσαρμοστεί στο περιβάλλον, αλλά απαιτεί αυτό από το περιβάλλον. Αν και οι θεωρίες του δεν συμφωνούν με την πραγματικότητα, τότε τόσο το χειρότερο για την πραγματικότητα. Καταλαβαίνουμε έτσι την ιδιορρυθμία, αντικοινωνικότητα, εγωισμούς και φιλαυτία του εσωστρεφή.

Η τάση του ασυνείδητου

Περιφρονώντας την πραγματικότητα ενισχύεται ασυνείδητα η επιρροή των αντικειμένων πάνω του, μέχρι βαθμού επικίνδυνου. Έτσι ένας φανατικός αγώνας για ελευθερία του πνεύματος μπορεί να γίνει ασυνείδητη έξαρση από οικονομικούς και υλικούς παράγοντες. Η ανεξαρτησία της δικής του γνώμης κινδυνεύει να γίνει αγχώδης υποταγή στην κοινή γνώμη. Η ηθική υπεροχή σε εξευτελισμό της προσωπικότητας. Τέλος η υπερβολική εσωστρέφεια καταλήγει σε νεύρωση που χαρακτηρίζεται από αποφασιστικότητα, έμμονες ιδέες, ισχυρή ευσυγκινησία, χρόνια υπερκόπωση.

1. Ο εσωστρεφής διανοητικός τύπος

Το εξωτερικό περιβάλλον είναι απλώς η αφετηρία του. Πρώτο το μέλημα να αναγάγει το περιβάλλον στις δικές του υποκειμενικές αρχές και ιδέες μέσα από ισχυρούς εσωτερικούς παράγοντες. Είναι επιφυλακτικός ή ακόμη και αρνητικός στα αντικείμενα. Εμβαθύνει χωρίς να επεκτείνει στις εντυπώσεις και εμπειρίες. Οι κρίσεις του φαίνονται συνήθως απότομες, ψυχρές και αυθαίρετες. Προσπαθεί να επιβάλει τα δικά του διανοήματα και πολλές φορές συγχέεται σε ένα κόσμο από παρανοήσεις. Συχνά ντύνεται και συμπεριφέρεται αδέξια. Στο επάγγελμά του αρχικά διαθέτει δυσμενώς τους συναδέλφους και προϊστάμενους, αλλά η καλύτερη γνωριμία μαζί του πολλές ικανότητες και απόθεμα καλοσύνης. Δεν έχει ανεπτυγμένο το συναίσθημα, για αυτό στις συμπεριφορές και σχέσεις του δείχνει αδεξιότητα και παιδική αφέλεια.

2. Ο εσωστρεφής συναισθηματικός τύπος

Το ανεπτυγμένο του συναίσθημα γεννάει μέσα του συναισθηματική ένταση. Επειδή η ροπή δεν εκδηλώνει προς τα έξω τον συναισθηματικό του κόσμο, τον κρύβει από τους άλλους. Έτσι παρουσιάζεται σιωπηλός και δυσκολονόητος ή αντίθετα εκρήγνυται σε συναισθηματικές κρίσεις. Κάθε λανθάνουσα αρχετυπική εικόνα του είναι γεμάτη συναισθηματικούς τόνους. Τα εγωιστικά συναισθήματα που τον κατέχουν φανερώνουν αυταρέσκεια και θέλει να έχει την αποκλειστικότητα στο ενδιαφέρον των άλλων. Η κατάσταση της έκτασης του είναι πολύ γνώριμη. Βιώνει τις παραστάσεις με συναισθηματική ένταση, αντίθετα προς τον εσωστρεφή διανοητικό που τις βιώνει σε βάθος. Θέλει να υπερέχει και να άρχει σε αντικείμενα, περιβάλλον και ανθρώπους. Έτσι συχνά εξελίσσεται σε φιλόδοξο, αρχομανή ή ακόμη τυραννικό. Παθολογική έκφραση των χαρακτηριστικών αυτών δημιουργούν νευρασθένεια και ψυχοπάθεια.

3. Ο εσωστρεφής αντιληπτικός (κατά αίσθηση) τύπος

Η ψυχική του διάθεση παρεμβαίνει έντονα στην πορεία που διανύει ο εξωτερικός ερεθισμός μέχρι να γίνει συναίσθηση και συναίσθημα. Έτσι το τελικό αίσθημα-αντίληψη είναι αυστηρά υποκειμενικά εφόσον ο εξωτερικός ερεθισμός χρωματίζεται έντονα από τις προδιαθέσεις, τις βαθύτερες παραστάσεις του και τις αρχετυπικές του εικόνες που λανθάνουν στο ασυνείδητο. Φαίνεται ήρεμος και αδιάφορος. Πραγματικά όμως είναι μαγεμένος από βαθιές εντυπώσεις του. Έχει συνήθως ανεπτυγμένο και συναίσθημα και διανόηση, οπότε δυσκολεύεται να εκφραστεί και να τον κατανοήσουν ή ακόμη να κατανοήσει ο ίδιος τον εαυτό του. Λύπη τον κυριεύει όταν ο εξωτερικός κόσμος αποκαλύπτεται διαφορετικός από τις δικές του αντικειμενικές εκτιμήσεις. Όταν αυτό επεκταθεί υπερβολικά γεννιούνται έμμονες ιδέες που οδηγούν σε ψυχασθένεια.

4. Ο εσωστρεφής ενορατικός τύπος

Συλλαμβάνει την αλήθεια πίσω από εικόνες και αντικείμενα με μεγάλη σαφήνεια. Έρχεται εύκολα σε επαφή και σύλληψη με αρχετυπικές εικόνες. Βλέπει βαθιά στις ψυχές και προλέγει συχνά τα μέλλοντα. Απεχθάνεται την πραγματικότητα όπως έχει και την αποφεύγει. Φαίνεται να είναι απών, το βλέμμα του προσηλωμένο σε κάτι μελλοντικό και άσχετο με τον αισθητό κόσμο. Υπερβολική ένταση των χαρακτηριστικών αυτών κυριεύουν την συνείδηση με ενορατικές εσωτερικές εικόνες, έμμονα αισθήματα και οδηγούν σε νεύρωση (υποχονδρία), έμμονες δεσμεύσεις, προσκόλληση σε ορισμένα γεγονότα ή πράγματα, υπερευαισθησία των αισθητηρίων κ.λπ.

Επίλογος

Ο άνθρωπος γεννιέται με κάποια τάση προς ένα των οκτώ ανθρώπινων τύπων κατά Γιούνγκ ή με κάποιους συνδυασμούς των τάσεων αυτών. Η τάση αυτή είναι το εργαλείο της ψυχικής ζωής του ατόμου, αλλά ταυτόχρονα και το μέσο καταστροφής του αν το χρησιμοποιήσει μονομερώς. Για αυτό πάντα χρειάζεται το συμπλήρωμα αυτής της τάσης με την αντιρροπική και συμπληρωματική της ώστε το άτομο να είναι ισορροπημένο και υγιές. Βέβαια στην εποχή του Γιούνγκ και σήμερα πολύ περισσότερο βλέπουμε τον κόσμο γεμάτο νευρώσεις και ψυχασθένειες, λόγω του μονομερούς τρόπου ζωής. Ο ίδιος ο πολιτισμός καταστρέφεται από τις νευρώσεις, την ψυχασθένεια και την τρέλα του. Εμείς εκπλησσόμαστε για το «ολιστικό» και «δυναμικά αλληλοεπηρεαζόμενο» περιβάλλον που μας φανερώνει ο Γιούνγκ μέσα στην ανθρώπινη ψυχή, αλλά και στις σχέσεις της με τον κόσμο και την φύση.

Το μόνο που μπορούμε να πούμε για τον μεγάλο αυτό σοφό της αρχής του αιώνα μας (μάλλον του μεγαλύτερου μέρους του εφόσον πριν το 1900 και μέχρι το 1961 που πέθανε εργάστηκε εντατικά κι ακούραστα) είναι πως ΗΡΘΕ ΠΡΟΩΡΑ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑ. Θα τελειώσουμε την εργασία αυτή με λίγα λόγια του καθηγητή Ε. Bohler για τον άνθρωπο Γιούνγκ: «Με την τεράστια έκταση του έργου της ζωής του και την προσωπική επίδραση που πήγασε από τον Γιούνγκ σαν άνθρωπο και σαν ερευνητή, μόλις που μπορεί να υπολογίσει ο αμύητος τι σημαίνει αυτό, δηλαδή ότι, μπροστά στο πλήθος των ιδεών που τον κατέκλυσαν, διαφύλαξε το επιστημονικό του ήθος, ότι παρέμεινε ο ανεξάρτητος, ο νηφάλιος, ότι διαφύλαξε την αλήθεια σαν κάτι αιωρούμενο και όχι τελειωμένο, σαν κάτι δυναμικό, πανάρχαιο και αιώνια νέο. Σε αυτά ακριβώς βρίσκεται η μοναδικότητα της προσωπικότητάς του στην εποχή της φτηνής προπαγάνδας και της απλής σκέψης του συστήματος.»

Mandala-Γιούνγκ

Mandala: Το κλειδί της σχέσης μεταξύ ατόμου και Σύμπαντος. Η Θεωρία του Γιούνγκ.

Η λέξη mandala, προέρχεται από τα Σανσκριτικά ( मण्डल ) και σημαίνει «κύκλος». Πρόκειται για ένα πνευματικό- τελετουργικό σύμβολο, που αντιπροσωπεύει το σύμπαν, είναι μία συμπαντική μικρογραφία. Η βασική μορφή μιας μάνταλα, αποτελείται από ένα τετράγωνο με τέσσερις «πύλες»- κενά, στο οποίο περιέχεται ένας κύκλος με το κέντρο του, που στα Σανσκριτικά ονομάζεται «σπόρος». Οι μάνταλα, χρησιμοποιούνται ανά τους αιώνες ως εργαλείο αυτοσυγκέντρωσης, ως πνευματικό εργαλείο καθοδήγησης και ως βοήθημα σε διαλογιστικές πρακτικές.

Ο Καρλ Γιούνγκ, ο σπουδαίος Ελβετός ψυχολόγος και εισηγητής της σχολής της αναλυτικής ψυχολογίας, μελέτησε σε βάθος αυτό το σύμβολο. Στα γραπτά του σχετικά με την mandala, ο Γιούνγκ, αναφέρεται στο σύμβολο αυτό ως «την ψυχολογική έκφραση του συνόλου του εαυτού». Μέσα στον ψυχισμό του καθενός, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, μπορεί να βρεθεί ένας σπόρος, αυτό που πολλοί αποκαλούν «κέντρο». Το κέντρο μας λοιπόν, συχνά περιβάλλεται από μια χαοτική δίνη που δημιουργείται από τους φόβους, τα πάθη και αμέτρητα άλλα ψυχολογικά στοιχεία.

Είναι η αυτή η διαταραγμένη κατάσταση των στοιχείων αυτών που δημιουργεί τη διχόνοια και τις συναισθηματικές ανισορροπίες από τις οποίες πάρα πολλοί από εμάς υποφέρουν. Η μάνταλα είναι ένα πρότυπο για το μυαλό, μια απεικόνιση της ειρήνης και της τάξης, μια «τακτοποίηση» θα λέγαμε του χάους που βρίσκεται μέσα στον καθένα μας. Για τον Γιούνγκ αυτό γίνεται ως εξής: «Το αυστηρό σχέδιο μιας κυκλικής εικόνας αυτού του είδους, αντισταθμίζει τη διαταραχή και τη σύγχυση της ψυχικής κατάστασης-συγκεκριμένα, μέσα από την κατασκευή ενός κεντρικού σημείου, με το οποίο συνδέονται τα υπόλοιπα σχέδια αρμονικά». Αυτό το κεντρικό σημείο, είναι η απόλυτη έδρα του εαυτού , η άγκυρα που μας προστατεύει από όλα τα ξένα στοιχεία του περιβάλλοντός και της ψυχής.

Στην πραγματικότητα αυτά τα δύο δεν είναι ξεχωριστές οντότητες , μάλλον συνδυάζονται στενά, αλληλοπεριχωρούνται. Εσωτερικά στοιχεία της ψυχής μας – ιδέες , συναισθήματα, μνήμες – αλληλεπιδρούν ελεύθερα με εξωτερικά στοιχεία- ειδήσεις , σχέσεις. Η κατανόηση αυτής της ανταλλαγής μας βοηθά να κατανοήσουμε πώς συγκεκριμένα αρχέγονα στοιχεία του πιο μακρινού παρελθόντος εσωτερικεύτηκαν και ταξίδεψαν ανά τους αιώνες, μόνο και μόνο για να εξωτερικευτούν ασύνειδα μέσα από την ομορφιά της mandala.

Ένα μεγάλο μέρος της ψυχοθεραπείας του Γιούνγκ, αφιερώθηκε στην ερμηνεία των επιμέρους μάνταλα που δημιουργήθηκαν από τους ασθενείς του. Εκτός από την καθησυχαστική επίδραση και την αυτοσυγκέντρωση που προκαλούσε η κατασκευή του συμβόλου από τους πάσχοντες, ο Γιούνγκ παρατήρησε ότι τα σχέδια που δημιουργήθηκαν, παρουσίαζαν μεγάλες ομοιότητες μεταξύ τους. Οι ασθενείς που δεν είχαν καμία προηγούμενη γνώση της μάνταλα ή οποιασδήποτε άλλης συνειδητής συμβολιστικής έκφρασης, επανειλημμένα αποτύπωναν στο χαρτί εντυπωσιακά παρόμοιες εικόνες κατά τη διάρκεια της προόδου τους.

Ο Γιούνγκ αναφέρει για τη σημασία αυτών των ομοιοτήτων:

« Λαμβάνοντας υπόψη ότι όλες οι μάνταλα που συγκεντρώθηκαν ήταν δημιουργίες νέες και ανεπηρέαστες, χωρίς καθοδήγηση, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι κάθε άτομο έχει κάποια χαρακτηριστικά μοτίβα αποτυπωμένα, τα οποία μπορεί να αναπαράγει αυτούσια ή παραπλήσια πάντοτε. Αφού αυτά τα στοιχεία δεν υπόκεινται κάποιας συνειδητής διαδικασίας του ατόμου και τα άτομα αυτά δεν είχαν τα ίδια ερεθίσματα, πρέπει να υπάρχει αυτό που θα ονόμαζα «συλλογικό ασυνείδητο» στη βάση του οποίου βρίσκονται αρχέγονες εικόνες, τα αρχέτυπα». Είναι αυτά τα αρχέτυπα , οι αέναες συνάψεις ανάμεσα σε κάθε συνειδητό ον , σε συνδυασμό με τα σημεία του ορίζοντα που δημιουργούν αυτή την πανίσχυρη επίδραση των μάνταλα στην ανθρώπινη ψυχή. Είναι σαν να υπάρχει ένα κοινό σημείο αναφοράς βάσει του οποίου συνδέονται οι φαινομενικά ατομικές συνειδήσεις μας και είναι από αυτή την προοπτική δημιουργημένα τα σύμβολα μάνταλα. Η μάνταλα μπορεί να θεωρηθεί ένα σύμβολο που σχηματοποιεί την ουσιαστική δομή της ύπαρξής μας.

Αντιλαμβανόμαστε τα σχήματα , τα μοτίβα , τα στοιχεία μέσα στην μάνταλα , βλέπουμε τις σχέσεις που δημιουργούν το ένα με το άλλο και μέσα σε αυτό το ιερό πλέγμα αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας και τη θέση μας μέσα στο σύμπαν! Είναι ένας πανάρχαιος και θεμελιώδης σύνδεσμος από τον οποίο έχουμε απομακρυνθεί . Η μάνταλα είναι το κλειδί που μπορεί να μας βοηθήσει να επιστρέψουμε και να θυμηθούμε αυτή την άρρηκτη σχέση μας, με το κέντρο μας, αλλά και με το σύμπαν!