Φ.ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ- «Πέδρο Καζάς»

Φώτης Κόντογλου

Η κυκλοφορία τού «Πέδρο Καζάς» στην Αθήνα τον επιβάλλει αμέσως στους λογοτεχνικούς κύκλους. Το βιβλίο είναι η ιστορία ενός ισπανού κουρσάρου, γραμμένη με ένα ασυνήθιστο δυναμισμό και σε μια γλώσσα γεμάτη νεύρο και παλμό, που αντλούσε άμεσα από τις λαϊκές ρίζες και τα λαϊκά βιβλία παλαιότερης εποχής.

 

 

 

                                                              ΠΕΔΡΟ ΚΑΖΑΣ

Ιστορία απίστευτη βγαλμένη από κάποιο χειρόγραφο, που βρέθηκε στο Οπόρτο,

και ζωγραφισμένη από το ΦΩΤΗ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ

 

---

ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΓΡΑΜΜΕΝΟΣ ΥΣΤΕΡΑ ΑΠΟ ΕΙΚΟΣΙ ΧΡΟΝΙΑ

 

 

Έχω την ιδέα πως ο «Πέδρο Καζάς» έχει τα σφάλματα και τις χάρες της νιότης. Σήμερα θ’ άλλαζα τη γλώσσα του σε πολλές μεριές, θα ’βγαζα από μέσα και πολλά φανταχτερά, από κείνα ίσα ίσα π’ αρέσουνε στον κόσμο.

Μολαταύτα δεν έχει και πολλή σαβούρα, μάλιστα απορώ κι εγώ ο ίδιος πως βγήκανε τόσα αληθινά πράματα από την πέννα μου, που την κράταγε τούτο το ίδιο χέρι, που τότες ήτανε ντελικάτο, σαν παιδιακίσιο.

Αλλά τώρα δεν είναι καιρός για τέτοια, θέλω μονάχα να πω δυο λόγια για την επίδραση, που λένε πως είχε ο «Πέδρο Καζάς» και γενικά το γράψιμό μου απάνου στη νέα λογοτεχνία της Ελλάδας.

Εγώ δεν το παραδέχουμαι. Γιατί, όξω από κάποια εξωτερικά πράματα, στη γλώσσα και στη μορφή του λόγου γενικά, που ξομπλιάσανε από μένα κάποιοι λογοτέχνες, και που τα ξεφυλλίσανε σε κούφια σκέρτσα και σε ψεύτικες απομιμήσεις, η επίδραση η βαθύτερη στην ουσία, ώστε να γίνει ένα έργο πιο τίμιο και πιο απλό κι αυστηρό, μια τέτοια επίδραση δεν υπάρχει. Δηλαδή, μ’ άλλα λόγια, δεν είχε επίδραση απάνου στη ζωή μας, κι αυτό θα πει πως κανένα καλό δε βγήκε από μένα για τους άλλους. Πολλοί, μ’ όλο που λένε πως ωφεληθήκανε από μένα, με τα έργα τους δείχνουνε ότι τα πήρανε όλα στ’ αλαφριά, αφού δε νοιώσανε μέσα στο γράψιμό μου κάποιο πράγμα, που ’ναι το τιμιότατον.

Αυτό φαίνεται φανερά από την ξεπεσούρα στην οποία βρίσκεται η τέχνη μας σήμερα, που πάει κατρακυλώντας. Ο Νάρκισσος ζαλίστηκε πια να κοιτάζει την ψεύτικη ομορφιά του στο νερό κι έπεσε μέσα και το ’κανε βούρκο, και κολυμπά λασπωμένος και φχαριστημένος.

Την τέχνη την πήραμε στα χωρατά· ο καθένας γράφει και ζωγραφίζει. Δεν υπάρχει ανοησία, ξυπνάδα, κρυάδα, κουβέντα νερουλιασμένη, που να μη γίνεται βιβλίο· γυναικολογήματα, λόγια αδιαφόρετα, σαν εκείνα που λέγει όλος ο κόσμος, γίνουνται αξιομνημόνευτα πράματα! Κι όλα τούτα γραμμένα με τον πιο άτεχνο τρόπο. Όσοι διαβάζουνε, άλλοι τόσοι γράφουνε. Κανένας δεν έχει πια παράπονο, και καμαρώνουμε. Άνθρωποι που δεν είναι ούτε καν για αναγνώστες, γίνουνται συγγραφείς. Ανακαλύψανε το δυτικό πόλο, γιατί το βόρειο και το νότιο τον βρήκανε πια, θέλω να πω για την πραγματικότητα, την ξώπετση και την εξωτερική, τη χεροπιαστή πραγματικότητα. Οι δε περισσότεροι απ’ όσους κρίνουνε, οι δικαστές κι οι ελλανοδίκες να πούμε της τέχνης, αυτοί γράφουνε, γράφουνε, τι ψυχολογίες, τι υποσυνείδητα, τι ιψενικά τρίγωνα, τι πασχαλικά τετράγωνα, τι σοφίες που τρέμει ο κόσμος, τι θεωρίες, φοβερά πράματα! Κι όλα τούτα, για τίποτα. Μα τι πράμα είναι η Τέχνη; Χαμπάρι! Πέρα βρέχει! Παίρνουνε το έργο, συνοφρυώνουνται σαν το γιατρό, πιάνουνε ύστερα το νυστέρι και το κάνουνε κιμά, ψιλόν  ψιλό, για να τον χωνέψει το κοινό, που δεν μπορεί να φάει το ψαχνό αλιάνιστο. Τι είπε ο Προυστ, τι έκανε ο Μποντελέρ, σε πόσες εκδόσεις βγήκε ο τάδες; Επιστήμη, κύριε, εδώ δεν περνάνε αφέλειες! Με τέτοια λοιπόν καθοδήγηση, γέμισε ο κόσμος από λογής λογής ξεράσματα και χαρτοφάναρα.

Λοιπόν έτσι θα ανεβάσετε το ιδεώδες της ζωής; Με τέτοια έμπλαστρα θα γιατρέψετε τη σακατεμένη ανθρωπότητα, που τη δέρνει, την κακομοίρα, η ψευτιά κι η απάτη; Κι εσείς δος του ψευτιά στην ψευτιά και φαρμάκι αντίς για θροφή! Γαργαλίζετέ την, αυτή την υστερική γυναίκα, ξεθεώσετέ την με πρόστυχα ερωτικά σαλιαρίσματα, που κι αυτά είναι χοντροκομμένα και μπουνταλάδικα, αποτελειώστε αυτό το ψοφίμι με τα ναρκωτικά σας, που ’χουνε τόση πέραση.

Εσείς λοιπόν είσαστε οι ήρωες του πνεύματος, οι παιδαγωγοί, κείνοι που ομορφαίνουνε τη ζωή και την κάνουνε πολύτιμη; Μα εσείς είσαστε πάμφτωχοι, ανθρωπάκηδες συμβιβαστικοί, ευνούχοι που τυραννάτε τα νιάτα και θα τα ρίξετε στην απελπισία, άμα περάσει η πρώτη ζάλη.

Βρισκόμαστε λοιπόν ή δε βρισκόμαστε, αγαπητέ αναγνώστη, εκεί που βρισκόμαστε τότες πόγραφα τα ίδια, παιδί με αγνή καρδιά, στον Πρόλογο του «Πέδρο Καζάς»; Ναι, αλίμονο, εκεί βρισκόμαστε, και σε πολύ χειρότερα.

Η τέχνη είναι χάρισμα μεγάλο, είναι όμως και χρέος μεγάλο. Αγώνας μέγιστος και έσχατος!

Πρόσεχε λοιπόν να μην προδώσεις αυτό το μεγάλο αξίωμα που σου δόθηκε. Μα, αν είσαι αληθινός τεχνίτης, δε θα το προδώσεις, γιατί, με το να είσαι τέτοιος, θε να ’σαι τίμιος όσο κανένας άνθρωπος, κι αξιοπρεπής δίχως να ’σαι ακατάδεχτος, κι απάνου σου θα τσακίζουνται οι σαγίτες της κολακείας, και θα χαίρεσαι σε περιστάσεις που άλλοι κλαίνε κι απελπίζουνται και ζητάνε παρηγοριά στα μικρά και στα τριμμένα, μ’ έναν λόγο, αν είσαι αληθινός τεχνίτης, δε φοβάσαι Θάνατο.

 

Δεκέμβρης 1943